Xeyrin çöküşü

2
Sİrlİ qoca

Təsadüf – yaradıcının insanlar üçün yazdığı taleyi gerçəkləşdirmə üsullarından biridir.

(Aarsin qəbiləsi, atalar sözü.)

Üfüqdən aramla çıxan günəş, dağ ətəyində qurulmuş, Dor kəndi üzərinə qırmızı şəfəqlərini salırdı. Bu kənd çox yeni olmağına baxmayaraq artıq bir çox kəndli ailələr üçün yuvaya çevrilmişdi. Çox təhlükəli yerlər olduğu üçün əvvəllər yeni yaradılacaq bu gözdən uzaq kənddə heç kəs qalmaq istəmirdi. Ancaq Raqa hökmdarının ikiqat müdafiə, ev və torpaqların qarşılıqsız paylanması haqda verdiyi vədlər bəziləri üçün qaçırılmaz təklif kimi görünmüşdü. İlk başlarda sakini az olsa da, sonralar buranı öz evləri kimi qəbul edənlərin sayı elə sürətlə artmağa başladı ki, hətta beş il ərzində kəndin müdafiə çəpərini iki dəfə genişləndirmək lazım gəlmişdi.

Qəsəbə və şəhərlərdən uzaq olan kəndə, demək olar yad insan gəlmir, gəldikdə isə Dor sakinləri onu öz evlərində qonaq qalsın deyə az qala məcbur edirlər. Necə olsa da bura kiçik bir kənddir və çox az əyləncə imkanları var. Odur ki, hər yeni sakin danışacağı yeni əhvalat və ya mənsub olduğu yerlərin nağılları kəndə bir müddətlik rəng qata bilərdi.

Eçso da bu cür qonaqlardan biridir. Eçso buralı deyil. O, Şimal İkram qəbiləsində yaşlı nənəsi ilə birlikdə yaşayır. Nənəsi təbib olduğundan və bu mövsümdə şimaldakı bitki örtüyü qoyunları otarmağa belə azlıq etdiyindən o, artıq üç ildir ki, hər altı ayda bir tükənmiş dərman ehtiyatlarını bərpa etmək üçün bu kəndə gəlir. Bir çox yeri hələ də kəşf edilməmiş, zəngin bitki örtüyünə sahib Dor kəndi, onun kimilər, yəni xeneralar (təbib köməkçisi) üçün əsl cənnət sayılırdı.

Əlində toxunma səbətlə kəndin yenicə aydınlanmağa başlayan kələ-kötür küçəsində görünən ilk insan, orta boylu, dolu cüssəli gənc Eçso oldu. Ayağında şimallılara xas sadə dəri ayaqqabı və özünə məxsus açıq qəhvəyi yay paltarı geyinmişdi. Kənardan bəzilərinə görə kök görünən Eçsonun çəkisi ilə heç bir narazılığı yox idi. Onun gəldiyi yerdə bu cür bədən quruluşu hətta ideal sayılırdı. Yumru sifətinə xoş bir görünüş verən tünd qəhvəyi göz rəngi qalın qaşının yaratdığı kölgədə çətinliklə seçilirdi. Əlini başına atıb dağınıq saçını düzəltmək üçün sığallayan Eçso, əsnəyərək ətrafına boylandı.

Kifayət qədər yaxşı qorunmağına və gün işığı ilə təhlükə riskinin aradan qalxmağına baxmayaraq, insanlar bayıra çıxmazdan əvvəl bir müddət evlərində günəşin özünü tam göstərməyini gözləyirdilər. Eçso isə bu cür ehtiyata gərək duymurdu. Qarşılıqsız olaraq ona evlərində qalmaq nəzakəti göstərən ailə onun şimaldan – yəni vidraların çox az olduğu yerlərdən gəldiyi üçün bu qorxunc məxluqların nəyə qadir olduqlarını bilmədiyini düşünürlər. Lakin bu belə deyil. Düzdü, onun yaşadığı yerdə vidralar azdı, ancaq o, məxluqların nə qədər qəddar və təhlükəli olduğunu bu kənddə yaşayan hər kəsdən yaxşı bilir.

Həm də o, xenera idi. Onun işi nadir tapılan şəfalı bitkiləri toplamaqdı ki, bu işdə gün çıxdıqdan sonra keçən hər bir saat onun əleyhinə işləyir. Çünki sarı çiçək, mora və qrimlu kimi nadir çiçəklərin, hansı ki, bunlarla olduqca ağır xəstəliklər müalicə olunur, günəşin doğuşu ilə ən yararlı yerləri olan ləçəkləri solaraq tökülür, ya da təsiri azalır.

Son dəfə ona lazım olan ləvazimatları götürdüyünə əmin olan Eçso, kənddəki yeganə geniş küçə ilə taxta evlərin və ağacların yanından keçərək çıxışa yaxınlaşdı. Kəndin, yalnız, bir giriş və çıxışı vardı. Yoğun ağaclardan hazırlanmış hündür darvazaya xaricdən iti uclu dəmir iynələr bərkidilmişdi. Daxildən isə dörd addım hündürlüyündə tək nəfərlik gözətçi qülləsi yüksəlirdi. Bu cür qüllələr günəş batana yaxın kəndliləri xəbərdar etmək və kəndə hücum olarsa, kömək çağırmaq üçün istifadə olunurdu.

Eçso qüllə nəzarətçisinin oturduğu yerdə yatdığını görüb bezgin nəfəs dərdi. O bu cür mənzərə ilə demək olar ki, hər səhər qarşılaşırdı. Darvazanı yalnız nəzarətçi və bir də qazzalar aça bilərdi. Onların xaricində heç kəs qapıya toxuna bilməzdi. Eçso qazza görmək ümidi ilə ətrafa boylandı. Ancaq bu vaxta qazzalar nadir hallarda qalardılar. Son çıxış yolu olaraq hər səhər etdiyi şeyi etmək məcburiyyətində qaldığını anlayıb yerə əyilərək bir neçə kiçik daş götürdü. Əlindəkilərdən yaxşısını seçib nəzarətçinin başı üstündəki zəngi nişan alıb atdı. Daşın dəyməsi ilə zəngin çıxardığı zil səsi nəzarətçini yerindən dik atdı. Başını qaldırıb yuxusuzluqdan qızarmış gözlərini bərəldərək bir neçə saniyə sərsəmcə ətrafa boylanan nəzarətçi, qapının ağzında Eçsonu görüb sakitləşdi.

Eçso günahkarca əlini qaldırıb “Sabahınız xeyir, cənab Mudi,” dedi. “Bağışlayın, bunu etmək istəməzdim ancaq…”

“Eybi yoxdu cavan oğlan, sənə olar.” Mudi əli ilə üzünü ovuşdurub, “Ancaq sənə, bunu qazzalar belə etsə inan ki onları bir də içəri buraxmaram,” deyərək nərdivandan aşağı enməyə başladı.

“Sizə inanıram.”

Eçso kənddə hər kəsdən tez durduğu üçün darvazanı qoruyan nəzarətçi ilə ən çox əlaqə saxlayan insan idi. Əsl adı çox uzun və qəribə tələffüz olunduğu üçün hər kəs ona Mudi deyirdi. Aralarındakı yaş fərqinə baxmayaraq Eçsonun şirin dili və yerimə tərzi ona ölmüş oğlunu xatırlatdığı üçün qısa vaxtda dost olmuşdular.

“Bəs qazzalar çoxdan gedib?” Eçso, söz olsun deyə soruşdu.

“Həəə çoxdan. Elə gecəyarısı bir dənəsi gəlmişdi, o da heç bir az durmadı getdi.”

“Gecəyarısı? niyə belə gec?”

“Nə bilim. Bu döyüşçü millətini bilmirsən? Sual verəndə elə bil daşla danışırsan. Heç nə demədi. Gecənin bir yarısı gəldi, sonra da işim var deyib getdi.”

Qəribə görünüşlü açarı çıxarıb (açardan çox, kiçik çəkicə bənzəyirdi) darvazanın qapısını açdı. Qapını aralayıb Eçsoya yol verərək “Yaxşı, ehtiyatlı ol. Belə vaxtı meşəliyə yaxın yerlərdə hələ də vidra ola bilər,” deyə xəbərdarlıq etdi.

Eçso “Olaram,” dedi qapıdan çıxarkən.

Eçso keçən illərdən fərqli olaraq bu il bir neçə gün evə qayıtmaqda gecikmişdi. Yazın əvvəlində gələn ani çovğun demək olar ki, bütün bitki örtüyünü məhv etdiyi üçün o, evə əliboş qayıtmaq yerinə çovğunun dəymədiyi dağətəyi qapalı yer axtarırdı ki, dünən belə bir yer tapmışdı. Kəndin yaxınlığında gözdən uzaq bu yer, hündür dağ və sıx meşənin əhatəsində bitkilərin zərər görmədiyi, bəlkə də, yeganə yer idi. Eçso həmin yerə çatıb əraziyə göz gəzdirdikcə dağ ətəyində bənzərsiz gözəlliyə sahib bu yamacın, onun təxmin etdiyindən də zəngin və toxunulmaz qaldığını görürdü.

Rəngarəng çiçəklərlə örtülü kiçik ərazi, şimala doğru yüksələrək otların seyrəldiyi qayalıqlarda sonlanırdı. Ləngimədən işə başlayan gənc Eçso, orda-burda bitmiş bitkiləri iti gözləri ilə çətinlik çəkmədən taparaq bəzilərinin çiçəyini, bəzilərini dibindən qoparır, bəzilərini isə gətirdiyi enli bıçaqla kökündən çıxarıb səliqə ilə səbətə yığırdı. Çöhrəsindəki gülümsəmə azalmaq bilmirdi. Çoxdandır bu qədər bitki toplamamışdı. “Yaxşı ki, böyük səbət götürmüşəm,” deyə düşündü. Hələ təzə gəlməyinə baxmayaraq indidən səbət yarısına qədər dolmuşdu.

Eçso gün batdıqda buraların nə qədər təhlükəli olduğunu düşündü. Kəndlilərin dediyinə görə, nəhəng vidralar tutduqları qurbanlarını burada işgəncə ilə öldürürdülər. Hətta səslərinin kəndə qədər gəldiyini belə eşidənlər olmuşdu. Amma o bu səslərin heç vaxt şahidi olmamışdı. Daha çox bunların uşaqları qorxutmaq üçün uydurulduğuna inanırdı. Bu düşüncələrlə təpəyə doğru, qayaların üstü ilə ehtiyatlı addımlarla çıxaraq işinə ara vermədən davam etdi.

Çiçəklərin biri-birinə qarışmış məstedici ətri, qarlı dağların zirvəsindən süzülərək gələn təmiz havası və səhərin açılmağı ilə hər yanı götürmüş o gözəl quş səslərinə artıq fikir vermirdi.

Birdən başını qaldırıb qorxu ilə ətrafa boylanan Eçso, az əvvəl insan qışqırığına bənzər bir səs eşitdiyinə əmin idi. Nəfəsini tutaraq yerində ətrafına boylanıb səsin gəldiyi yeri təyin etməyə çalışsa da, heç nə görməməyi onu daha da qorxudurdu. Az əvvəl günün doğuşu ilə sevinc mahnıları oxuyan quşlar, təpəni ölüm səssizliyinə tərk etmişdilər. Gənc oğlan dağın arxasından tamam çıxmış, parlaq oxları ilə hər yana işıq saçan günəşə baxıb onu heç bir təhlükənin gözləmədiyinə və qışqırıq məsələsini özü uydurduğunu düşünməyə çalışdı.

Səbət dolmuşdu. Son dəfə əli ilə lazım olan hər şeyi yığıb-yığmadığını yoxladıqdan sonra dirçələrək özündən asılı olmadan zirvəyə doğru nəzər saldı. Gözünə dəyən bir şey onun gözlərini qırparaq daha da diqqətlə baxmasına səbəb olmuşdu. Bu iki çılpaq daşın arasında bitmiş nənəsinin çoxdandı axtardığı nadir tapılan qısa gövdəli siyadan başqa heç nə deyildi. Səbəti olduğu yerə qoyaraq yuxarı çıxmaq üçün ön baxış keçirdikdən sonra yenidən dırmaşmağa başladı.

Olduqca sevincli görünürdü və deyəsən, bayaqkı narahatlığı unutmuşdu. Çiçəyin yanına çatıb onu çıxarmağa başlayanda nə qədər yüksəkdə olduğunu gördü, heç bu qədər yüksəyə qalxmamışdı, amma hal-hazırda qalxdığına peşman da deyildi. Çünki bu nadir çiçək istənilən əziyyətə dəyərdi. Bu ot bir vaxtlar yayılmış və minlərlə insanın həyatına son qoymuş dəhşətli xəstəliyə qarşı dərman hazırlamaq üçün istifadə olunan yeganə bitkidir. Siyanın təkcə bir zoğundan hazırlanan dərman, ən az otuz nəfəri ölümdən xilas etmə gücünə sahib olduğu üçün o ən dəyərli dərman otları içində birinci gəlirdi. Bundan başqa onu satmaq da çox asan idi. İstənilən şəhərdə bu çiçəyi asanlıqla sata və ya bir çox dəyərli mal qarşılığında dəyişə bilərdi.

Eçso çiçəyin zərif gövdəsindən tutub ustalıqla kökündən çıxardı. Durduğu yerdən boylanaraq səbətin olduğu yerə baxıb, tək əli ilə necə düşəcəyini bir gözünü qıyaraq düşünürdü. Külək bir neçə saniyəlik dayanıb xışıldayan ağacların səsi kəsiləndə, qulağına qəribə bir uğultu səsi gələn Eçso, ayağa qalxıb səsin istiqamətini tapmağa çalışdı. Aramsız olaraq, sanki, dərin bir quyudan gələn səs, yuxarıdan, onun bir neçə addımlığından gəlirdi. Eçso adətən nənəsinin məşhur Tanımadığın ot sənə yalnız ziyan gətirər tövsiyəsinə uymağı üstün tutardı. Ancaq bu gün yox. Sabah evə qayıdacağının, həm də əlidolu qayıdacağının ona verdiyi sevinc hissi, görünür bəzi tövsiyələri unutdurmuşdu.

Çiçəyi ehtiyatla daşın üstünə qoyub yuxarı dırmaşdı. Bir neçə addımlıq məsafə çıxıb ona qəribə gələn, yola bənzər düz zəminə qalxdı. Ensiz yol sağ tərəfə, aşağı doğru uzanırdı. Eçso qulağını qabardıb səsin gəldiyi yerə tərəf yolu izlədi. O, irəlilədikcə, dərinlikdən gələn anlaşılmaz uğultu, daha da aydınlaşmağa başlayır, daha çox onlarla vidranın xırıltısına bənzəyirdi. Özü nə qədər inkar etməyə çalışsa da, bağrında dəli kimi döyünən ürəyi və hər hərəkətə reaksiya verən gözləri əslində nə qədər qorxduğunun ən bariz dəlili idi.

Bir neçə addım tərəddüdlə səsin artdığı yerə doğru gedib dəhşət içində geniş və qaranlıq girişi olan mağaraya baxdı. Eçso artıq kənd sakinlərinin nə üçün bura gəlmədiyini anlamışdı. Bu dağda böyük bir vidra yuvası var və o, hal-hazırda bu yuvanın on addımlığında dayanmışdı. Mağaranın ağzındakı hələ təzəcə qurumuş qan ləkələri buradan getmək, hətta qaçmaq vaxtının çoxdan gəldiyini göstərirdi. Cəsur görünməyin mənasız olduğunu anlayan Eçso, sürətlə arxaya çevrilərək qaçdı. Amma bu qaçış iki addımı keçməmişdi.

Heç üzünü çevirməmiş bərk bir cismə dəyərək yerə yıxıldı. O an nə olduğunu və nə ilə qarşılaşdığını anlamamışdı. Başını qaldıran zaman, belindən asılan böyük qılıncı ilə, iri əzələli qollarını sinəsində birləşdirmiş qazza gördü. Döyüşçü dəmir piltələrdən hazırlanmış ağır zireh geyinmişdi. Hər iki qolundakı enli biləklik və ayağındakı dəmir dizliklər iti tikanlarla örtülmüşdü. Qara, çirkin sifətində dərin caynaq izlərini və bu izlərin üzərindəki səliqəli tikişləri görmək mümkün idi.

Qazzalar eynən nakralar kimi sabitlik və insanların təhlükəsizliyini təmin edən döyüşçülərdir. Döyüş texnikası və iri cüssələri ilə nakralardan tamam fərqlənən qazzalar, adətən idarəsi daha asan olan nakra qılıncının əksinə ağır qılınclardan (daha çox enli, baltaya bənzər qılınclardan) və ağır zirehli geyimlərdən istifadə edirlər. Bədən quruluşlarından, cəldlik üçün yox, zərbəyə davamlılıq və ağır zərbələr endirmək üçün təlim gördükləri aydın olurdu.

Qazzalar iki növə ayrılırlar: müdafiəçilər və mühafizəçilər. Müdafiəçilər yalnız gecələr, insanları və kəndləri vidralardan qorumaq üçün işləyirlər. Mühafizəçilər isə, qanun pozuntularına qarşı mübarizə aparırlar. Bu səbəbdən geyimləri daha xəfif, bədən quruluşları isə daha kiçik olur. Mühafizəçilər əksərən təlimini yeni bitirmiş qazzalar olduğu kimi müdafiəçilər təcrübəli və güclü döyüşçülərdən seçilirdi.

Döyüşçü yarı hirsli, yarı təəccüblü baxışlarla rəngi solmuş gəncə izah gözləyən gözlərlə bir müddət baxdı.

Eçso həyəcanla dərin-dərin nəfəs alaraq çətinliklə “Ba… bağışlayın,” dedi, “mən – burada ot… çiçək yığırdım, səs eşitdim…”

Döyüşçü bu qəribə cümlənin arxasından üzünü qırışdırıb “Nə işin var sənin burada?!” deyə şiddətlə qışqırdı. “Buranın nə qədər təhlükəli olduğundan xəbərin var?!”

“Mən xenerayam, aşağıdan çiçək yığırdım, sonra bunu… burada səsi gördüm, yəni… yəni eşitdim,” deyə yerdən qalxaraq barmağı ilə mağaranın girişini göstərdi. “O mağaradan qəribə səslər gəlirdi, mən də…”

“Sən də içəridə nə olduğunu görmək istədin, hə?” Qazza gözünü ağardaraq əlini Eçsonun çiyninə qoyub dedi.

“Yox mən, sadəcə, səsi…”

“Çox cəsursan oğlan, içəridə nə olduğunu görmək istəyirsən?”

Bu söhbətin yaxşı yerə getmədiyini hiss edən Eçso, qarşısındakının onu ciddi qəbul etmədiyini anlamışdı.

“Bağışlayın, mən… mən qadağan olduğunu bilmirdim, mən bura gəlməməliydim.”

Çirkin üzlü yekəpər qazza “Gəlməməliydin,” istehza qarışıq hirslə dedi, “amma gəldin… düzdü?”

“Mən bir də heç vaxt…”

Döyüşçü Eçsonun yaxasından tutaraq qorxudan ağarmış sifətini öz qara, çirkin sifətinə yaxınlaşdırdı.

“Səni bir də burada görsəm, o gördüyün mağaraya şəxsən özüm aparacam, qandın?” dedi qorxunc bir fısıltıyla.

Qorxudan tamam dili tutulmuş Eçso, başını aşağı-yuxarı dəli kimi sallayaraq hər şeyi anladığını bildirdi.

“İndi buradan rədd ol!” dedi gəncin yaxasını sərtcə buraxaraq.

Eçso bunlara baxmayaraq onu gördüyünə və Rədd ol kəlməsini eşitdiyinə sevinmişdi. Tələsik gəldiyi yerə qayıdaraq çiçəyi götürüb oradan da aşağı enməyə başladı. Təpədən aşağı enərkən gah sürüşərək, gah da səndələyərək canı boğazında qorxaq dovşan kimi öncə səbətin yanına oradan da aşağı enən Eçso bir dəfə belə arxasına baxmadan sürətlə oradan uzaqlaşdı.

Qara dərili çirkin qazza təpənin zirvəsində dayanıb gəncin getdiyindən əmin olmaq üçün gözünü ondan çəkmirdi. Yanında geyimcə ona bənzər, amma görünüşcə daha yaraşıqlı və ensiz bir başqa qazza dayandı. Qəhvəyi saçları çiyninə düşürdü və sol gözünün altında kiçik bir çapıq vardı.

“O kimdi?” deyə soruşdu qazza.

“Heç kim, yəqin yolu azıb,” deyə cavabladı çirkin döyüşçü.

“Bura gəldiyini xəbər aldıq, bu dəfə əlinizdən qaçırmayın.”

“Narahat olmayın ustad Vonras. Hər şey hazırdı.”

Hava artıq isinməyə başlamışdı, günəş buludsuz səmada həmişəki gözəlliyi ilə parıldayırdı. Oradan uzaqlaşıb artıq çoxdan yola düşmüş Eçso, olanları unudub üst-başını səliqəyə salmağa başlamışdı. Bir az getdikdən sonra iki kəndi birləşdirən yola çatıb onu izləyən varmı deyə son dəfə arxaya baxdı. İlk döngəni dönəndə yolda tək olmadığını gördü. Bir az irəlidə ətəyi yerlərə dəyən yamaqlı səyyah paltarında ağ saçlı qoca bir kişi gördü. Qoca asta addımlarla gah yeriyib, gah da dayanaraq ətrafa boylanırdı, hərəkətlərindən buralara ilk dəfə gəldiyi bəlli olurdu. Eçso onun bu vəziyyətini görüb addımlarını daha da sürətli ataraq ona çatdı.

Eçso “Günəşiniz işıqlı olsun, cənab,” dedi mərhəmətli səsi ilə. “Kömək lazımdı?”

Qoca, onu, yanına gələnədək eşitməmişdi, tərəddüdlə dayanıb geriyə baxdı. Arıq və bir o qədər də zəif görünən yaşlı kişi, səssiz bir yırtıcı kimi yaxınlaşan gəncin şirin sifətinə uzun müddət təəccüblə baxdıqdan sonra “Nə? Hə, əlbəttə oğlum, çox sağ ol,” deyə sevinclə gülümsəyərək qarşılıq verdi. “Mən buralarda birinci dəfədir oluram, yolu tapmağıma kömək etməyin məni sevindirərdi.”

“Bura Dor kəndi ərazisidir. Sizə hara getmək lazımdı?”

Qoca bir anlıq düşünüb “Dor?” dedi, nə isə xatırlamağa çalışaraq. “Dor… hə, deyəsən, oradı. Mənə yolu göstərərsən, oğlum?”

Eçso gülümsəyərək “Daha yaxşısını edərəm,” dedi, “sizi ora özüm apararam.”

“Doğrudan? Səni yolundan ayırmaq istəmirəm.”

“Yox, mən özüm də ora gedirəm.”

Ovalıq boyu uzanaraq yerə qoşa xətt salmış araba yolu ilə kəndə doğru yeriməyə başladılar. Eçso qocanın ləng addımlarına ayaq uydurmağa çalışarkən “Yəqin kəndə üç günə çatarıq,” deyə düşündü. Yol boyu arabir bərk öskürüb yerində səndələyən qoca, hər dəfə cibindən çıxardığı dəsmalla alnının tərini silib yoluna davam edirdi. Eçso, səhhəti yerində olmayan qocanın bura tək necə gəldiyini və burada nə axtardığını düşünürdü. Çünki bu gözdən uzaq təhlükəli kəndə səyyahlar və çox nadir hallarda tacirlər gəlirdi. Səbəbi isə kəndə ən yaxın yaşayış yerinin yarım günlük uzaqlıqda olmağıdır ki, ora getmək üçün də araba və ya yolu yaxşı tanımaq vacibdir. Baş verəcək kiçik bir ləngimə və ya yolu səhv salmağın mütləq ölüm deməkdir.

Eçso darıxdırıcı səssizliyi pozaraq “Bəs sizi bu ucqar kəndə gətirən səbəb nədir?” deyə soruşdu.

Qoca bir müddət səssizliyini pozmadan əsası ilə eyni tempdə addımladıqdan sonra “Mən tacirəm,” deyə cavabladı.

“Tacir? Tacirə oxşamırsız. Bəs mallarınız hanı?”

“Hamısını satdım, ilin bu vaxtında işlərim yaxşı gedir,” deyə bildirdi. “Deyirlər burada yaxşı kələm olur. Bilirsən, bu il havalar yaxşı keçmədiyi üçün çox yerdə kələm olmayacaq. Mən də gəldim indidən əkinçilərlə razılaşım ki, yığım vaxtı kələmi təkcə mənə satsınlar.”

“Düz deyirsiz,” deyə Eçso təsdiqlədi. “Bu il havalar mənə də çox təsir etdi, üç həftədir demək olar ki, heç nə yığmamışam. Elə bil bütün çiçəklər yox olub, göbələkdən başqa heç nə yoxdu.” Ayağını yerə vuraraq üsyan etdi. “Bu axmaq hava ucbatından üç həftədir boş yerə hər gün ovalıqlarda gəzinirəm, bu qədər vaxtda yığdığım bitkilərin sayı keçən il iki gündə yığdığımdan çox deyil. Sizin bəxtiniz gətirib bu cür pis fəsildə belə gəlir əldə edirsiniz.”

“Pis?” Qoca başını yellədi “Pis hava olmur, yalnız bizə yararlı və yararsız hava olur.”

“Fərqi nədi, bu il hava çox yararsız oldu, ya da pis oldu.”

Bir az fikirləşib qocanın əslində nə demək istədiyini düşünərək “Yaxşı sizin üçün yararlı ola bilər, amma mənim və bir çoxlarının ziyanına oldu,” deyə öz yanaşmasını təsdiqlədi.

“Əgər başqaları deyəndə kələm qıtlığını nəzərdə tutursansa, bu, düzdü. Amma digər tərəfdən taxıl, əvvəlki illərə nəzərən daha bol olacaq, bunu da nəzərə almaq lazımdı. Bir də ki, sənin bu il nə isə itirdiyini düşünmürəm, siya kimi dəyərli bitkini tapmaq elə də asan deyil.”

Eçso sevinclə gülümsəyərək “Hə, düzdü,” dedi. “Dayan görüm, mənim siya çiçəyini tapdığımı haradan bilirsiniz?”

Qoca “Bunu bilməyə nə var, onu əlində tutmusan,” deyə qeydsizcə bildirdi.

Bir anlıq çiçəyi əlində saxladığını unudan Eçso, “Hə, doğrudan,” dedi çiçəyi səbətə qoyarkən. “Nə deyirsiz deyin, bu il hava əvvəlki illərdəki kimi olsaydı daha yaxşı olardı.”

Eçso kəndin darvazasına əlli addım qalmış “Budur, gəldik,” dedi. “Kəndin insanları çox qonaqpərvərdirlər. Gecələmək üçün ev sıxıntısı çəkən deyilsiniz. Hə, bir də deyim ki, Mali ailəsinin evində qalmağınız məsləhət deyil. Çox israr edəcəklər, amma qalmayın. Mən keçən il onlarda qalmışdım. Bilirsiniz, çox yaxşı ailədir, amma yeməyə duz atmırlar. Keçən ili xatırlayaraq ağzını büzdü “İnana bilirsiniz, yeməyə bir qram da duz atmırlar. Bu həyatımın ən dəhşətli iki həftəsi olmuşdu.”

“Mən heç kimi narahat etmək istəmirəm,” deyə qoca bildirdi. “Burada mehmanxana yoxdur?”

“Xeyr, yoxdu. Olsa da, mehmanxanada qalsanız, bütün kənd narahat olacaq.” Girişə çatmışdılar, açıq qapıdan kəndin içində qaçışan uşaqlar görünürdü. “Onlar bunu çox vacib hesab edirlər. Yaxşı, gedək, sizi kəndlə tanış edim.”

Eçsonun dediyi kimi kənd əhalisi yad qocanı gördükdə onu evlərində qonaq qalsın deyə bir-biriləri ilə yarışırdılar. Yaxşı ki, qoca ağıllı davranaraq “Hər gün bir evdə qalacam,” deyib az uşaqlı gənc bir ailə ilə qalmağa razılıq verdi.

Topladığı bitkiləri səhərki uzun səfərə hazırlamaq üçün Eçso axşama kimi fasiləsiz işlədi. Bitkilərini səliqə ilə hazırlayıb səfər çantasına yığdı. Keçən il topladıqlarını aparmaq üçün at arabası lazım gəlirdisə, bu il, təkcə səfər çantası buna bəs etdirdi.

Günəşin, dağların arxasında qızılı rəngi ilə qürubu insana doyulması mümkün olmayan həzz verirdi. Çox zaman açıq səmaya sahib olan bu yerlərdə günəşin gözəlliyi, ay və onun səmaya səpələnmiş ulduzları qarşısında solduqca, biri-birindən gözəl nəğmələri ilə ötən quşları, böcək və qurbağa səsləri əvəz etməyə hazırlaşırdı.

Dor kəndində hər kəs evinə toplaşmışdı. Geridə qalan bir neçə kəndli də, tələsərək evinə girib içəridən gələn taqqıltılarla qapını bərk-bərk bağlayırdı. Bu artıq qapı və pəncərələri arxadan bərk bağlayıb gecənin zülmündən gizlənmək vaxtının gəldiyini göstərirdi. Eçso digərlərinin əksinə xəbərdarlıq zəngi çalınana qədər evin həyətində oturub hər keçən an çoxalan ulduzları seyr etməyə üstünlük verirdi.

Hava getdikcə soyuyur, soyuduqca Eçso üşüdüyünü hiss edirdi. Budur, ilk zəng çalındı və kənd darvazalarının gurultuyla örtülmə səsi eşidildi. Eçso zəngin üç dəfə çalındığını bilirdi, bu səbəbdən o, son anadək çöldə qalmağa üstünlük verirdi. İkinci zəng də çalındı. Bu dəfə küçələrdə hərəkət edən heç kəs qalmadı. Son bir-iki ailə də uzaqdan gələn taqqıltı səsləriylə qapılarını kilidlədilər. Və üçüncü zəng, ev sahibi qapının önündə gözlərini səmaya dikəldərək, sanki, məst olmuş Eçsoya səsləndi. Üçüncü zəngdən sonra bayırda qalmaq haqda qadağa olmasaydı Eçso, bəlkə də, yuxusu gələnədək burada qalardı. Kənd, taxta hasar, möhkəm darvaza və qazzalar tərəfindən qorunmağına baxmayaraq son xəbərdarlıq zəngindən sonra bayırda qalmaq qəti qadağan idi. Çünki çox nadir olsa da, bəzən vidralar taxta hasarı dırmaşaraq içəri girə bilirdilər.

Eçso ümidsizcə ayağa qalxıb stolu götürərək asta addımlarla evə girdi. Ancaq o, hələ qapını örtməmişdi ki, zəng dördüncü dəfə aramsız olaraq çalınmağa başladı. Zəngin bu cür çalınmağı kəndin xaricində kiminsə olduğunu bildirirdi. Eçso bu cür halla bir neçə dəfə qarşılaşmışdı. Uzaq yoldan gələn, ya da yorğunluqdan çöldə yatıb qalan kim idisə, yəqin, elə indi qorxu və həyəcanla qaçaraq kəndə gəlirdi.

Eçso həmin axmağın hal-hazırda aldığı sifəti xəyalında canlandırıb gülümsədi. Ev sahibinin yenidən, bu dəfə daha inadla onu səslədiyini eşidib içəri girmək istədi, ancaq tərs gedən bir şey var idi. Əgər zəngin səsi dayanmırsa, deməli, çöldə qalan kimdirsə ya bütün yamacı bürüyən səsi eşitmir, ya da həyatından bezib içəri girmək istəmirdi.

Eçso kimi vəziyyətin fərqində olanlar evlərindən çıxaraq bir-birilərinə baxıb, nə baş verdiyini soruşur, bəziləri isə bu işi ehtiyatla açdıqları pəncərədən görürdülər. Nəzarətçi artıq xəbərdarlıq zəngini yox, qazzaları çağırış zəngini çalmağa başlamışdı. Bu insanları daha da qorxutdu və hətta bir çoxları yenidən evlərinə girib qapını arxadan bərk-bərk bağladılar. Eçso ev sahibi ilə birlikdə, heç nə görməsələr də səsin gəldiyi yerə baxırdı.

“Yaxşı, içəri gəl, qapını bağlayıram,” dedi ev sahibi evə girərək.

Eçso bilmədiyi səbəbdən içəri girməkdə tərəddüd edirdi.

“Siz bağlayın, mən indi gəlirəm,” dedi və gözlənilmədən darvazaya tərəf qaçmağa başladı.

“Nə? bir dəqiqə, hara gedirsən? Dəli olmusan?! Bura gəl, Eçso… Eçso…” deyə ev sahibi Eçsonun arxasınca çağırdı, amma cavab ala bilmədi.

Eçso fasiləsiz çalan və əsəblərə toxunan səsin gəldiyi nəzarətçi qülləsinə qaçaraq tez çatdı. Səs yaxından daha da dözülməz gəlirdi. Eçso əllərini ağzına tutub bir neçə dəfə nəzarətçini çağırdı. Mudi, Eçsonun səsini gec də olsa eşitmişdi. Başını qüllədən aşağı uzadaraq “Sənin burada nə işin var?!” hirsli baxışlarla yüksək səslə qışqırdı.

Eçso “Çöldə qalan kimdi?” deyə yüksək səslə (Mudinin zəngin səsindən zəif eşitdiyini təxmin edərək) soruşdu.

“Qocanın biri, dəli olub nədi, gecə vaxtı oyan-buyana gəzir.”

“Qoca?” Eçsonun ağlına nədənsə yamacdan gələrkən qarşılaşdığı yaşlı adam gəldi. “Qapını aç, mən onu gətirərəm,” dedi.

Mudi “Nə?! Dəli olmusan? Qayıt evə, indi qazzalar gələr,” deyib yenidən zəngi var gücü ilə çalmağa başladı.

Eçso tərəddüdlə qapıya yaxınlaşaraq qadağan olduğunu bildiyi halda qapıya toxundu. Bəlkə, Mudi onun bu səhvinə göz yumardı, lakin qazzalar heç vaxt. Nəzarətçinin əsəblə dodaqlarını tərpədərək (ehtimal ki, söyürdü) zəngi fasiləsiz çalmağı onun artıq əsəblərinə toxunurdu. Bunun heç bir mənası olmadığını və qazzaların hava tamam qaralmamış gəlməyəcəyini bilirdi. Əgər bir insanın həyatı başqa birinin qanunu pozmağından dəyərlidirsə, onda Eçso bu gecə qanunu pozmalı idi və o, yalnız bu haqda düşünürdü.

“Nə olub mənə? Nə edirəm mən?”

Darvaza kilidli olsa da, Eçso açarın kilid dəliyində olduğunu gördü. Düşünmədən açarı çevirib böyük darvazanın bir qapısını aralayaraq bayıra çıxdı. Elə həmin vaxt uzaqda bir qocanın doğrudan da mənasızca ora bura gəzdiyini gördü. İlk baxışda onun kim olduğunu anlamasa da, bir müddət sonra yeriş tərzindən və əlindəki əsadan bu gün qarşılaşdığı həmin qoca tacir olduğuna şübhəsi qalmadı.

Eçso qazza görmək ümidi ilə ətrafına boylandı. Günəşin üfüqdə son şüasını göstərib bir anda yox olduğunu izləyərkən Eçsonun ürəyi onun təsəvvür belə etmədiyi dərəcədə şiddətlə döyünməyə başladı. Artıq bu vaxtdan sonra hər şey ola bilərdi, bu vaxtdan sonra nə gözləməyə, nə də ümid etməyə vaxt qalmışdı, yalnız bir çarə, bu onu qorxutsa da qocanı özü gətirməliydi.

Tərəddüdlə addımını bir irəli, bir geri atırdı. Sonra, iki yüz addım qaçıb qocanı qolundan tutaraq gətirməkdən ibarət olan planı beynində dəfələrlə təkrarlayıb, var gücü ilə qaçmağa başladı. Bir ara Mudinin zəngi necə saxlayıb onun arxasından səsləndiyini eşitsə də dayanmadı, heç nə düşünmədən qaçdı.

Bir müddət qaçdıqdan sonra “Dayan!” deyə ciyərində qalan son havayla səsləndi. “Dayan!” Qocaya onu eşidəcək qədər yaxınlaşmışdı. Yaşlı tacir, axır ki onu eşitmiş, ya da görmüşdü, çünki gözlərini qıyaraq Eçsonun gəldiyi istiqamətə baxırdı.

“Bu sənsən?” deyə qoca mənasız bir təəccüblə əldən düşmüş gəncə baxaraq olduqca sakit səs tonu ilə soruşdu. Gənc oğlanla arasında artıq bir neçə addım məsafə qalmışdı.

Eçso əllərini dizinə dayayaraq “Te… tez… tez olun, kəndə qayıtmaq lazımdı,” deyə tənginəfəs bildirdi. “Gedək, tez olun.”

Ancaq qoca heç nə etmədən ona tamaşa edir, diqqətlə onun üzünə və dolu bədəninə baxaraq özünü əsl dəli kimi aparırdı. “Çox qəribədi,” deyə olduqca sakit səs tonuyla öz-özünə pıçıldadı. “Bunu gözləmirdim.”

Eçso “Nəyi gözləmirdiniz? Bunun vaxtı deyil, tez kəndə qayıtmalıyıq,” deyə təlaşla bildirdi. “Ardımca gəlin,” deyə əlavə etdi.

Ancaq tacir vəziyyətin nə qədər ciddi olduğunu anlamamağa davam edirdi, əsasına söykənib nə isə düşünürdü. Eçso onun bu vəziyyətini görüb yeriməyinə kömək etmək üçün əlini uzatdığı anda insanın içinə qorxu salan vidralara xas o ulama səsi bütün yamacda dəhşət içində əks olundu. Eçso yaxşı bilirdi ki, vidralar adətən qurban gördükləri vaxt digərlərini çağırmaq üçün ulayırlar, bu vidralardan ən az birinin onları gördüyünü göstərirdi. Hava ala-toran olsa da gün tamam batmışdı, bir sözlə, vidraların gizləndikləri qaranlıq meşələrdən və dərin mağaralardan çıxmağına heç nə mane olmurdu. Bu an hər şeyin bitdiyini söyləyən o dəhşətli duyğu Eçsonun bütün bədənini bürümüşdü. Ürəyi, sanki, dörd qat böyüyərək sinəsində hər döyünməsində bədənini silkələyən bir şiddətlə çırpınırdı. İndi kəndlə aralarındakı yol ona dibsiz quyu kimi görünürdü.

Qoca onun bu vəziyyətini görüb “Çox az vaxtımız var,” dedi. “Sənə deyəcəklərimə yaxşı qulaq as. Ola bilsin qulağına qəribə gələcək, amma bura məni sən göndər…”

Susdu. Yaxınlıqdakı ağaclıqdan öncə bir, ardınca daha çox vidra çıxmağa başladı. Susmaq bilməyən zəngin səsi vidraların görünməyi ilə bir neçə saniyəlik dayanıb yenidən çalmağa başlamışdı. Qoca, Eçsonun qolundan tutub arxasında gizlədərək “Aşağı əyil,” dedi. “Mən deməyincə də qalxma.”

Əsanı yerə ataraq əllərini yuxarı qaldırıb pıçıltı ilə nə isə deməyə başladı. Bir anda vidraların zingilti sədaları altında hər tərəf saf işığa büründü, elə bil, günəş yenidən çıxmışdı. Eçso həmin an yanında durduğu qocanın ekro olduğunu anladı.

Yaşlı ekro, əlindən çıxardığı parlaq işıqla uzaqdan üzərlərinə sürətlə gələn vidraları, görünür, qorxutmağa çalışmışdı. Ancaq bu məxluqların bir neçə saniyəlik sürətini kəsməkdən başqa bir işə yaramadı. Ekrolar tərəfindən edilmiş bu cür sehrlərə qarşı olduqca qorxaq olmağı ilə tanınan vidralar, qəribə olsa da, buna heç bir əhəmiyyət vermədən sürətlə irəliləməyə davam edirdilər. Qoca getdikcə yaxınlaşan sürünün öndə gələnlərini sözün sehriylə, əlindən çıxardığı alov toplarıyla öldürür, bəzən də daha böyük alov topu yaradaraq sürünün ortasında partlayışlar yaradırdı.

Eçso, başqa vaxtı bir ekronu iş başındaykən görməyə heç vaxt yox deməzdi, lakin hal-hazırda mövcud vəziyyət ona nəinki odlu döyüşə baxmağa, hətta başını yerdən qaldırmağa belə imkan vermirdi.

Tez zamanda qocanı və gənci mühasirəyə alan məxluqlar artıq yalnız öndən deyil, yandan və hətta arxadan da hücum edirdilər. Fərqli istiqamətlərdən qocanın üzərinə sıçrayır, lakin hər dəfəsində elə göydəcə parlaq işıq toplarına tuş gələrək zingiltiylə yerə düşürdülər. Kənardan keçilməz kimi görünən müdafiə çəpəri hər tərəfdən gələn məxluqların hücumu ilə artıq zəifləməyə başlamışdı. Eçso özünü bir ölümsüzün yanında daha inamlı hiss etsə də, onun da yorulduğunu və artıq üstlərinə sıçrayan məxluqları çətinliklə dəf etdiyini hiss edirdi.

Artıq hər tərəfdən toplanan məxluqların qurduğu dairə getdikcə daha da möhkəmlənir, daha da ümidsiz vəziyyət yaranırdı. Vidralardan bəziləri hətta o qədər yaxına sıçramışdı ki, Eçso uzun illərdir ilk dəfə onları bu qədər yaxından görmüşdü. Tüksüz, selikli boz dəriləri və uzun qabaq ayaqları ilə təsəvvür etdiyindən də iyrənc görünürdülər.

Hər keçən an əldən düşən yaşlı ekro, artıq sadəcə müdafiə olunur, artan sürü qarşısında özünü zəif göstərməməyə çalışırdı. Son həlledici zərbəni vurmaq üçün məxluqlar dayandılar. Bunun nə mənaya gəldiyini bilən yaşlı ekro, çarəsizcə bir ətrafına, bir də tənbeh etdiyi kimi yerdən qalxmayan gəncə baxaraq tərəddüdlə əllərini başı üzərinə qaldırıb sehrli kəlmələri söyləyərək əllərinin arasında getdikcə böyüyən günəşə bənzər qırmızı işıq topu yaratdı. Vidralar qorxaraq geri addımlasalar da, onları gözləyən hücum, yalnız gözqamaşdırıcı işıq deyildi. İşıq topu bir anda qocanın əlləri arasında böyük bir gurultuyla partladı. Bu zaman bütün məxluqlar fırtınada uçan yarpaq kimi ətrafa səpələndilər.