Знак беды

Книги о войне занимают особенное место в моем сердечке. Я каждый раз страдаю, реву и зарекаюсь читать подобное, а потом беру очередную книгу. Этому нет никакого объяснения, потому что военные фильмы, например, я вообще не смотрю.

"Знак беды" Василя Быкова - это не "стандартная" история о войне, которые я привыкла читать. Нет здесь храбрых красноармейцев, отважных партизан или поля битвы. Это рассказ о двух стариках, Степаниде и Петроке, которые мирно доживали свой век на хуторе, когда на их земли пришла война.

Выбор главных героев меня поначалу удивил, а потом я поняла, что это очень верно. Война - это ведь не только про бойцов на фронте, она затрагивает всех и каждого. И в каком-то смысле битва героев даже страшнее, ведь у двух стариков нет оружия, чтобы сопротивляться, нет сил, чтобы убежать, они в западне, а противостоят им не только немцы, но и люди, с которыми они жили бок о бок годами.

Степанида и Петрок очень мне полюбились, они добрые, работящие и всегда старались жить по совести и чести. Степанида, со своим обостренным чувством справедливости, вообще моя героиня, хотя некоторые ее поступки были необдуманными и привели к бедам.

Эта книга - прекрасный пример отражения значимых исторических событий глазами "маленького человека". Здесь мы видим и коллективизацию, и раскулачивание, ужасы войны, бесчинства полицаев через жизни главных героев и их соседей.

Книга тебя затягивает и читается очень быстро, несмотря на тему и мои неглубокие познания в белорусском. Ты привязываешься к героям и сопереживаешь каждому из них. Даже отрицательные персонажи не оставляют тебя равнодушными, потому что они - тоже люди со своей историей, которую автор нам расскажет на страницах.

Книга пропитана страхом, злостью и холодом. И мыслью о том, что это не должно повторяться, никогда не должно повторяться.

...Уж никак ни думал, ни гадал Петрок Богатька, хоть и привык смолоду к своему невезению, что настанет час, и его, немощного старика, со связанными руками поволокут с хуторского подворья в полицейский участок. Поволокут на тех самых вожжах, которые он пожалел сдать -были они тогда новые! - в общественное пользование при организации колхоза в Выселках. И будут его, уже обреченного ("За оскорбление полиции и фюрера"), нещадно подхлестывать прутом старший полицейский Гуж.

В этой повести писатель-фронтовик Быков, постоянно находившийся словно в центре боевых действий, решил вглядеться в другую жизнь, которая шла не на полях сражений и в партизанских отрядах, в тех людей, которым пришлось по полной испытать страдания и унижения от фашистских оккупантов и местных предателей.В центре повести подлинно народные характеры Петрока и Степаниды, мастерски созданные талантом автора и встающие перед тобой со страниц книги,как живые с открытыми до самого донышка душами. Быков показал значительную часть их жизненного пути на самых крутых поворотах. Тяжелое, берущее за душу произведение.

Сёлета спаўняецца 40 гадоў аповесці Васіля Быкава «Знак бяды», якая ў 1986 годзе была адзначана Ленінскай прэміяй і ў тым жа годзе экранізаваная. У выдавецтве «Папуры» сёлета выйшла гэта цудоўнае выданне з вокладкай Анатоля Лазара.

Гэты твор важны агулам для творчасці Быкава як пэўны этап. Мы прывыклі да ваеннага, франтавога, партызанскага Быкава, таму гэты ўмоўна «мірны» твор выбіваецца з агульнага шэрагу. У цэнтры сюжэту цяпер не партызаны ці салдаты са зброяй у руках, а звычайныя мірныя жыхары, якія нібыта і не маюць ніякага дачынення да вайны. Вайна ёсць, але яна недзе там, далёка, галоўныя героі не ўдзельнічаюць у гэтым непасрэдна. Яны акурат тыя, хто аказаўся ў закладніках гэтай сітуацыі. Вайна прыйшла супраць іх волі, але цяпер яны мусяць пакутаваць ад яе наступстваў.

Вядома ж, Быкаў паказваў народныя характары і раней, былі ў ягоных творах такія персанажы, з мірнага насельніцтва. Але ў аповесці «Знак бяды» яны ўпершыню сталі на першы план. І гэтым пісьменнік узмацніў трагедыю і антываенны пафас рамана. Мне спадабалася, як пра гэта напісаў Алесь Адамовіч у кнізе «Ничего важнее»:

Писать войну войной — в смысле правдивости, беспощадности — это одно дело. Но объяснять войну лишь войной — путь, пожалуй, не самый плодотворный в литературе. Не потому ли самая великая вещь о войне так и называется: "Война и мир".

Галоўныя героі твора — Пятрок і Сцепаніда Багацькі, што жывуць на хутары Яхімоўшчына звычайным сялянскім жыццём. Ёсць кароўка, парсючок, куры і самагонны апарат, але ў творы Быкава жыццё гэтых маленькіх людзей і іх трагедыя набываюць сусветны маштаб. Аповесць паказвае жыццё беларускага сялянства пад акупацыяй.

Таксама ў аповесці Быкаў параўноўвае паліцаяў і ўласна немцаў. Немцы бачацца простымі і зразумелымі ворагамі. Яны выказалі свае намеры і цяпер упарта ідуць да мэты. Можна сказаць, што ў іх ёсць пэўныя ўстаноўкі і прынцыпы. Страшныя, але ўсё ж ёсць. Паліцаі ж падаюцца абсалютна ненадзейнымі людзьмі. Танчаць пад тую дудку, якая грае цяпер. Ніколі не ведаеш, чаго ад іх чакаць. Таму невядома, хто тут больш страшны: свае ці чужыя.

Быкаў не вінаваціць ва ўсім толькі паліцаяў, змяншаючы віну захопнікаў. Але паліцаі бліжэй, і гэта адзначае Пятрок:

Дзе яшчэ тыя немцы, яшчэ немаведама, дабяруцца яны да яго Яхімоўшчыны ці не, а свае вось дабраліся. І хто? Родзіч Гуж. Ад гэтага, пэўна, свінчо не схаваеш, уведае і пра свінчо, і пра кароўку, і курэй, таксама як і пра ўсё іх ранейшае жыццё пры Саветах - тут ужо не затоішся. У яго цяпер улада, захоча - павядзе ў мястэчка, у паліцыю і павесіць на першым слупе - сапраўды размова ў іх кароткая.

Вайна, канешне, нікому не ў радасць, лічы - усім гора, але калі тое гора праз немца, чужынца якога, дык што ж тут і дзівіцца, гэта як мор - чума ці халера, тут на каго наракаць? Але калі гэтая чума праз сваіх, вясковых, тутэйшых людзей, вядомых усім да трэцяга калена, якія раптам перасталі быць тымі, кім былі ўсё жыццё, а зрабіліся нелюдзямі, звяр'ём, падуладным толькі гэтым набрыдам-немцам, тады як разумець тое? Ці яны раптам ператварыліся ў звяр'ё і вытвараюць такое па чужым прымусе, прытаптаўшы ў сабе ўсё чалавечае, ці, можа, яны і не былі людзьмі, адно прытвараліся імі ўсе гады да вайны, якая разбудзіла ў іх звяруг.

Вайна, такія экстрэмальныя і трагічныя ўмовы здольныя добра паказваць усю праўду пра людзей. Вось і такія, як Гуж, Недасека, Каландзёнак выявілі сваю сапраўдную сутнасць. І гэтае расслаенне і раз'яднанне не адбылося толькі тут і цяпер. Яно пачалося яшчэ раней, і каб паказаць гэта Быкаў выкарыстоўвае рэтраспектыву. Сацыяльны разлом, які адбыўся яшчэ ў працэсе калектывізацыі, выступае нібы каталізатар далейшых падзей.

У аповесці шмат флэшбэкаў, мы даведваемся пра жыццё некаторых персанажаў наўпрост праз рэтраспекцыю, перамяшчаючыся ў часе і акунаючыся ў тыя падзеі. Не паводле ўспамінаў, а ўласна з месца падзей. Такім чынам мы можам назіраць не толькі становішча беларускіх сялян падчас вайны. У аповесці добра прапісаны і даваенны час.

Гісторыя невялікага хутара Яхімоўшчына і яго насельнікаў — гэта гісторыя ўсяго беларускага народа.

Калі хочаце больш даведацца пра гэтую аповесць — запрашаю паслухаць 69 выпуск майго падкаста Bellit.

К моему удивлению, повесть оказалась не совсем в русле тематики о Великой Отечественной войне. Рассказывая о хуторе Яхимовском, автор не останавливается только на времени оккупации его немецкими войсками, а срезая один временной пласт за другим, связывает настоящие и ушедшие дни. Беды, нависшие над хутором, над Петроком и Степанидой, уходят в прошлое – тут тебе и экспроприация прежнего хозяина шляхтича пана Яхимовского и последующее раскулачивание односельчан. Пусть Петрок и Степанида и не несут личной ответственности в происходившем тогда, пусть они лишь причастны к этим событиям, как многие и многие другие:

Просто страшно подумать, как много иногда зависит в жизни, судьбах от одного только слова, руки, даже чьего-то невинного взгляда.

Все случившее тогда – знак беды. Ведь повесть во многом – это противостояние коренных жителей, а война и немецкая оккупация зачастую служат лишь фоном. Тема произведения оказалась в чем-то созвучной недавно прочитанному роману Набокова «Под знаком незаконнорожденных». Прошлое догнало, оказавшись Голгофой.

Это одна из самых страшных книг, которые я знаю. Книги о войне всегда тяжело читать, но читать про бессилие и ужасы существования на оккупированной двух пожилых людей практически невозможно. Мое сердце замирало от боли, когда я читала, как Степанида и Петрок пытались выжить в этих нечеловеческих условиях, и не просто выжить. Не имея никакого оружия и практически не имея сил в силу возраста и тяжелой крестьянской жизни, они так и не сломились перед немцами и полицией и даже как могли противостояли им. Преклоняюсь перед мужеством таких людей.