Պատմութիւն Հայոց

ՃԻԷ

ՃԻԷ. Ապա յետ այսորիկ հրաման ետ մեծ կայսրն աւգոստականն Կոստանդիանոս՝ ժողովել ամենայն եպիսկոպոսաց ի քաղաքն *Նիկիացւոց։ 2 Յայնժամ մեծ արքայն Տրդատ եւ սուրբ կաթողիկոսն Գրիգորիոս հանդերձեցին եւ արձակեցին զԱրիստակէս որ երթեալ հասանէր *ի մեծ ժողովն Նիկիայ *ընդ եպիսկոպոսն ամենայն ուր ամենայն տիեզերաց կարգեցաւ ընդունելութեան աւանդութեանն հաւատք *եւ կարգք լուսաւորութեան կանոնք պայմանաւորք աստուածատուր զաւրութիւն հաճոյիցն Աստուծոյ անչափ բարձրութեանցն ։ 3 Ուր եւ մեծ կայսրն Կոստանդիանոս * խոստովան լինէր զհաւատսն եւ աւրհնութեամբ պսակեալ ի ժողովոյն՝ զանուն յերկրի թողոյր եւ զարդարութիւն յերկինս հաստատէր։

4 Իսկ երանելին Արիստակէս *գայր պայծառ ծագեալ հաւատովքն եւ հաստատուն աստուածահաճոյ *Նիկիական կանոնաւքն երեւել ի Հայաստան երկրին *եւ առաջի դնէր թագաւորին եւ կաթողիկոսին սրբոյ՝ զբերեալ աւանդութիւնսն » ։ 5 Որով սրբոյն Գրիգորի *ի նոյն *լուսաւոր կանոնսն յաւելեալ *առաւել եւս զիւր *վիճակն զՀայաստան երկիրն պայծառացուցեալ հանդերձ միաբանութեամբ *արքային Տրդատայ՝ զամենայն աւուրս կենաց իւրոց լուսաւորէր։

*Ապա *յետ այսպիսի *գործոց դարձեալ առաւել բարձրագոյն վարդապետութեամբ սկսեալ երանելւոյն *Գրիգորի ճառս յաճախագոյնս դժուարապատումս առակս խորիմացս *դիւրալուրս *բազմադիմիս շնորհագիրս յարդարեալս ի զաւրութենէ եւ ի հիւթոյ գրոց *մարգարէականաց լի ամենայն ճաշակաւք կարգեալս եւ յաւրինեալս աւետարանական հաւատոցն ճշմարտութեան ։ 7 Յորս բազում նմանութիւնս եւ աւրինակս *յանցաւորաց աստի *առաւել *վասն յարութենական յուսոյն առ ի հանդերձեալսն յերիւրեալ զի հեշտընկալք եւ դիւրահասոյցք տխմարագունիցն եւ մարմնական իրաւք զբաղելոցն լինիցին առ ի սթափել *զուարթացուցանել եւ հաստահիմն *առ խոստացեալ աւետիսն քաջալերել» ։

*Զաւետարանական ընթացսն եւ զվերակացութիւն եկեղեցւոյ սրբոյ՝ շնորհաւքն Աստուծոյ *առանց պակասութեան տանէր եւ առաւել փութայր գուն եդեալ՝ զամենայն ոք յորդորելով առ ի բարեացն քաջալերութիւն» ։

* եւ զցերեկ պահաւք եւ աղաւթիւք եւ ուժգին խնդրուածովք եւ բարձրագոյն բարբառովք զաստուածադիր պատուիրանացն զհրամանսն *յուշ առնելով զգուշացուցանէր ամենայն մարդոյ։ 10 Չտայր քուն աչաց *եւ ոչ նինջ արտեւանաց *եւ ոչ հանգիստ իրանացն ա մինչեւ *հասանել ի հանգիստ Տեառն» ։

11 «Եւ այսպէս հանդերձ թագաւորաւն *եւ ամենայն աշակերտելովքն զամենայն ժամանակս իւրեանց ընթերցուածոց գրոց ծախէին զտիւ եւ զգիշեր եւ նովին ծաղկեալք եւ շահաւետեալք եւ աւրինակ բարեաց ուսումնասէր *առընթերակացացն լինէին» ։

12 «Մանաւանդ զի ունէին եւս պատուիրանս զգուշացուցիչս յաստուածակարգ պատգամաւորացն որոց առաջինն հրամայէ թէ «Յաւրէնս տեառն *խորհեսցիս ի տուէ եւ ի գիշերի»ա եւ երկրորդն զհամագունակն պատուիրէ թէ «Միտ դիր *ընթերցուածոց մխիթարութեան վարդապետութեան մի՛ անփոյթ առներ զշնորհացդ որ ի քեզ են յայդ խորհեաց եւ ի դոյն *կանխեսջիր զի քո *յառաջադիմութիւնդ յայտնի լիցի ամենեցուն զգոյշ լինիջիր *անձինդ եւ վարդապետութեանդ եւ ի դմին յամեսջի՛ր *զայդ եթէ առնիցես՝ եւ զանձն ապրեցուսցես եւ զայնոսիկ որ քեզն *լսիցեն»ա։

*Արդ՝ այսու աւրինակաւ զամենայն աւուրս կենաց իւրոց առաքելաբան առաքելագործ վարեալ զհետ երթեալ հրամանացն ընկալելոց մինչեւ ի վախճան կատարածին *զայս առնէր ամ յամէ եւ թաղեալ ի սէրն Քրիստոսի *լուսաւորէր։

* * *

*Իսկ մեք որպէս ընկալաք զհրամանս քոյոյ թագաւորութեանդ *քաջդ արանց Տրդատ գրել զայս ամենայն՝ որպէս աւրէն է ժամանակագիր մատենից՝ *ըստ այնմ *ձեւոյ դրոշմեցաք *ըստ աւրինակի յունական ճարտարութեանն արկեալ ի շատ զամենայն ։

15 Բայց նայեցաք իբրեւ ի ցուցող հայելի յաստուածադիր *բարձրութիւն տուչութեան հրամանացն որ առ երանելին Մովսէս *եկեալ վասն ամենայն *իրացն եղելոց *եւ *աստուածեղէն պատգամացն աւանդելոց՝ մատենագրել ի պահեստ յաւիտեանցն որ գալոցն են ա ։

*Նոյնպիսիք եւ այլոց մարգարէիցն հրամայեալ Ա՛ռ ասէ, քարտէզ նոր մեծ եւ գրեա՛ ի նմա գրչաւ դպրի ճարտարի բ եւ այլուր՝ թէ Գրեա՛ զտեսիլդ ի տախտակի եւ ի գիր հաստատեա՛ *զի որ ընթեռնուն՝ համարձակ ընթեռնուցու գ ։

17 «Իսկ Դաւիթ *յայտնագոյն եւս վասն ամենայն ազգաց զվիճակ աստուածատուր աւրինացն նշանակէ ասելովն թէ *Գրեսցի այս յազգ *այլդ եւ թէ՝ Տէր պատմեսցէ գրովք ժողովրդոցե։

18 «Զոր եկեալ կատարեաց ամենափրկիչն Քրիստոս շնորհատուր հրամանաւն *թէ Ելէ՛ք ընդ ամենայն ազգսզ եւ թէ՝ Քարոզեսցի Աւետարանս *ի ներքոյ երկնիցէ *ուստի եւ երանելւոյս այսորիկ համարձակութիւն առեալ յուսալից փութով երեւելի եւ արդիւնակատար ըստ Աւետարանին զիւր մշակութիւնն ցուցանէր » ։

19 «Եւ արդ՝ *քանզի ըստ աւրինակի գրելոցս առ ի մէնջ՝ ի կատարումն դարձուցաք ոչ եթէ ի հին համբաւուց տեղեկացեալ եւ մատենագրեալ զայս կարգեցաք այլ որոց *մեզէն իսկ *ականատեսք եղեալ կերպարանացն եւ առընթերակաց հոգեւորական գործոցն եւ լսողք շնորհապատում վարդապետութեանն եւ նոցին արբանեակք ըստ աւետարանական հրամանացն ։ 20 Ոչ սուտապատում *ճարտարախաւս եղեալ *առ ի մերոց բանից այլ զյաճախագոյնսն *թողեալ եւ ի նշանաւոր գիտակաց քաղելով՝ զհամառաւտսն կարգեցաք *որք ոչ մեզ միայն ո՛վ թագաւոր *այլ *յորժամ քո առաջի զմատեանդ ընթեռնուցուն՝ յայտնի է » ։

*Քանզի չէաք իսկ հանդուրժող զամենայն արարեալս սրբոցն գտակաւ զիւրաքանչիւրսն նշանակել այլ ի դիւրագոյն եւ ի հեշտագոյն * յառաքելականն անդր զանձինս պատսպարեցաք որոյ անցեալ զբազմախուռն արգասեաւք սրբոցն առ ի մանրակրկիտ առնելոյ՝ զկարեւորագոյնսն եւ զաւգտակարագոյնսն պատմեաց » ։

22 «Ուստի եւ մեր առեալ հանգոյն ասացաք ոչ ի պատիւ ընտրելոց Աստուծոյ որք ամենապարծ եւ կենդանատուր խաչիւն ծանուցեալք յարգեցան այլ յաւրինակ քաջալերիչ հոգեւոր *ծննդող *իւրեանց եւ որք նոքաւք աշակերտելոց իցեն յազգս ազգաց» ըստ բանի հոգեւորական երգչին որ ասէ Զի զոր ինչ միանգամ պատուիրեաց հարցն մերոց՝ ցուցանել զայս որդւոց իւրեանց *զի ծանիցէ ազգ այլ որդիք որ ծնանին՝ յարիցեն եւ պատմեսցեն որդւոց իւրեանց զի դիցեն առ Աստուած զյոյս իւրեանց եւ մի՛ մոռասցին զգործս Աստուծոյ եւ զպատուիրանս նորա խնդրելով խնդրեսցեն *զի մի՛ եղիցին իբրեւ զհարս իւրեանցա։

23 Զի նոքա առ արարչութիւն անդր այսպիսի բարբառ արձակեալ *ասասցեն Տէր Աստուած մեր *դու ես *եւ նա ասասցէ ցնոսա Ժողովուրդ իմ էք դուք բ։

ՃԻԸ

***

Այս են հաւատք ճշմարիտ հաւատամք՝ որպէս եւ մկրտեցաք եւ փառաւորեմք՝ որպէս եւ տեսաք զլոյս աւազանին ։

2 Հաւատամք յանուն Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն սրբոյ որպէս ասաց Փրկիչն յԱւետարանին առ աշակերտսն թէ Գնացէ՛ք այսուհետեւ աշակերտեցէք զամենայն հեթանոսս մկրտեցէ՛ք զնոսա յանուն Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն սրբոյ»։

3 Հաւատամք ի Հայր՝ Աստուած կատարեալ եւ յՈրդի՝ Աստուած բովանդակ եւ ի Հոգի սուրբ՝ Աստուած բաւական մի Աստուածութիւն Սրբոյ Երրորդութեանն մի Էութիւն մի կամք երեք Անձինք կատարեալք։

4 Հաւատամք ի մի Աստուած Հայր Տէր եւ արարիչ ամենայնի եւ ի միածին Որդին որ ի Հաւրէ եւ առ Հաւր եւ ընդ Հաւր եւ ի Հոգին սուրբ որ ի նորին Էութենէ եւ նովաւ արար զամենայն արարածս ։

5 Որ է մի տէրութիւն մի զաւրութիւն մի իշխանութիւն մի մեծութիւն մի գիտութիւն մի խորհուրդ մի պետութիւն մի անսկզբնական զաւրութիւն ։

6 Երեք կատարեալ Անձինք եւ մի կատարեալ կամք անպատում անքնին միութիւն Երրորդութեանն մի իսկութիւն մի բնութիւն մի Աստուածութիւն Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն սրբոյ ։

7 Երեք Անձինք մի զաւրութիւն Աստուածութեանն Հայր յանձնէ Որդի ի Հաւրէ Հոգին սուրբ ի նոցունց ի նոսին իսկութեամբ էութեամբ Աստուածութեամբ՝ հարթ հաւասար հասարակ ի խորութիւնս ի բարձրութիւնս ի լայնութիւնս յերկայնութիւնս ։

8 Որ աներեւակի զաւրութեամբքն թափանցանց լուսով իւրով ելանէ մերձ է առ ամենեսին եւ հեռի յամենեցունց անտեսական ի նկատողաց եւ անքնին ի քննողաց եւ անըմբռնելի է յամենեցունց բնութիւն նորա մի է Էութիւն բնութեանն եւ լի է երկինք եւ երկիր փառաւք նորա ։

9 Այս է մեծութիւն միութեան Սրբոյ Երրորդութեանն բայց զի պայման գովութեան այլ եւ այլ է եւ այն չէ ծածկեալ յիմաստնոց այն զի՝ Հայր չծնեալ եւ ծնող է եւ Որդին չծնող եւ ծնունդ է եւ Հոգին սուրբ ո՛չ ծնող եւ ոչ ծնունդ այլ ելող։

10 Եւ խոստովանիմք զՀայր՝ անսկիզբն աներեւոյթ անհասական անճառ անքակ անբաժին ամենակալ արարիչ երեւելեաց եւ աներեւութից նախակարծ յառաջիմաց քան զամենայն արարեալս եւ հաստատեալս։

11 Եւ զԲանն Աստուած Որդի՝ ծնունդ ի Հաւրէ յառաջ քան զյաւիտեանս առանց սկզբան ժամանակի անճառ առանց բաժանելոյ անքակ՝ առանց մեկնելոյ առանց չարչարանաց առանց միջնորդի եւ նոյն ծնունդ՝ ի կուսէն մարմնով ծնեալ ի վախճանի ։

12 Առաքեցաւ Աստուած յԱստուծոյ Որդի առ մարմին ի կուսէն եւ եղեւ մարդ կատարեալ բովանդակեցաւ ճշմարտութեամբ ի մարմին եւ ճշմարիտ իսկ մարդ եղեւ։

13 Խոնարհեցաւ եւ խառնեաց զԱստուածութիւնն ընդ մարդկութիւնս եւ զանմեռն ընդ մեռոտս զի զմարդկութիւնս անքակ արասցէ յանմահութենէ Աստուածութեան իւրոյ ։

14 Զի որպէս կամեցաւ զինչ կամեցաւ՝ եւ եղեւ եւ որպէս կամեցաւ՝ եւ արար քանզի չիք ինչ անհնարաւորութիւն ի նմա եւ յամենայնի զաւրաւոր է եւ որ ինչ կամի՝ ո՛չ զանցանէ եւ զմեր հողեղէն բնութիւնս զգեցաւ եւ խառնեաց յանխառն Աստուածութիւն իւր եւ յանապականութիւնն ։

15 Վասն մեր էարբ զբաժակն մահու եւ ետ մեզ զբաժակն անմահութեան եւ զմեռելութիւն արարածոցս կենդանացոյց մահուամբն իւրով յորժամ յարեաւ մարմնովն եւ նստաւ ընդ աջմէ ծնողին իւրոյ եւ խառնեաց յԱստուածութիւն իւր միածինն ։

16 Եւ դարձեալ գալոց է փառաւք՝ դատել զկենդանիս եւ զմեռեալս։ 17 Եւ Հայր կենդանացոյց զամենեսեան որք ի նայն հաւատացին։

18 Հաւատամք եւ ի սուրբ Հոգին աստուածեղէն Հոգի սուրբ Աստուած կատարեալ առանց առնելոյ բղխումն մշտնջենաւոր առ ի Հաւրէ որ խաւսեցաւ յաւրէնս եւ ի մարգարէսն եւ յառաքեալսն եւ էջ ի Յորդանան գետ։

19 Այսուհետեւ հոգի պետութեան հոգի ազատութեան հոգի բերանոյ Աստուծոյ նորուն էութեան Հաւր եւ Որդւոյ ոչ արարած ոչ ծառայ ոչ հրամանառու այլ հրամանատու քանզի մի գործ է Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն որպէս ասաց իսկ Քրիստոս փրկիչն աշխարհաց թէ Ես եւ Հայր եւ Հոգին ճշմարտութեան որ ի Հաւրէ ելանէ»։ 20 Ելանէ եւ ոչ բաժանի բղխէ եւ ոչ սպառի ։

21 Այս են երեքանձնականք միութիւն սուրբ Երրորդութեան եւ մեք զայս ճշմարիտ հաւատս ունիմք ի սուրբ Գրոց եւ յաւրինաց եկեղեցւոյ՝ առաջնորդ ճանապարհի առ Աստուած եւ ի սուրբ Գիրս վարդապետութեան ։

22 Հաւատամք եւ խոստովանիմք զհամաշխարհական սուրբ կաթուղիկէ եկեղեցի եւ ակն ունիմք յարութեան մարմնոց ի մեռելոց եւ զկենացն յաւիտենականաց եւ փառաւորեմք առ հասարակ ի միասին զսուրբ Երրորդութիւնն այժմ եւ անվախճան յաւիտեանսն ամէն եւ եղիցի եղիցի։