Dekameron

BEŞİNCİ HEKAYƏ

Monferrat markizası toyuqdan hazırlanmış naharla və bir neçə nəzakətli sözlə fransız kralının ona qarşı dəlicəsinə ehtirasını yatırır

Dioneonun danışdığı hekayə əvvəl xanımların qəlbində bir balaca utancaqlıq hissi doğurdu, – onların üzündəki qızartı da bunu göstə-rirdi. Sonra onlar bir-birinə baxa-baxa, özlərini gülməkdən güclə saxlayaraq, pıqqıldaya-pıqqıldaya hekayəyə axıra qədər qulaq asdılar. Hekayə qurtarandan sonra xanımlar bir neçə nəzakətli sözlə Dioneonu məzəmmət elədilər, hiss etdirdilər ki, belə hekayələri xanımlara danışmaq lazım deyil, sonra kraliça, otun üstündə, yanında oturan Fyammettaya sarı dönərək, növbəsi çatdığı üçün, danışmağı ona əmr etdi. Fyammetta zərif və şux bir əda ilə sözə başladı:

– Bizim, öz hekayələrimizdə hazırcavablığın, tez söz tapmağın böyük bir qüvvəyə malik olduğunu sübut etməyə başlamağımız mənim xoşuma gəldi. Kişinin özündən nəcabətli bir qadını sevməsi çox ağıllı hərəkət olduğu kimi, qadının da bacarıb, öz mövqeyi etibarı ilə daha yüksəkdə duran bir kişiyə məhəbbət yetirməkdən çəkinməsi çox böyük ehtiyatkarlıqdır. Mənim gözəl xanımlarım, ağlıma belə bir şey gəldi: indi mən danışacağım bu hekayədə nəcib bir xanımın öz hərəkətləri və sözü ilə yuxarıda dediyim birinci vəziyyətdən necə çəkindiyini, ikinci vəziyyətdən də necə uzaqlaş-dığını göstərəcəyəm.

Çox igid kilsə qonfalonyeri olan Monferrat markizi xristianların ümumi hərbi səfərində çox-çox uzaqlara getmişdi. Bir gün kral taygöz Filippin sarayında (o da Fransadan həmin səfərə getməyə hazırlaşırdı) ondan söz düşəndə bir cəngavər deyir ki, dünyada markizlə arvadı kimi bir-birinə tay olan ikinci ər-arvad tapılmaz, çünki markiz cəngavərlər arasında öz igidliyi ilə məşhur olduğu kimi, arvadı da yer üzündəki bütün qadınların ən gözəli və ləyaqətlisidir. Bu sözlər fransız kralına elə təsir etdi ki, heç görmədiyi halda, o qadına bərk vuruldu; bu qərara gəldi ki, ancaq Genuyada hərbi səfərə hazırlaşan gəmiyə minsin, elə olsun ki, quru yol ilə oraya gedərkən markizanı görmək üçün əlinə yaxşı bir bəhanə düşsün, çünki markiz evdə olmadığından, o öz arzusunu yerinə yetirə bilərdi. Kral düşündüyü kimi də elədi. Hamını qabaqcadan yola salıb özü bir neçə zadəgan məiyyəti ilə yola düşdü, markizin malikanəsinə yaxınlaşırkən, bir gün əvvəl onun arvadına xəbər göndərdi ki, sabah naharı onlarda edəcəkdir. Markiza ağıllı və arif bir qadındı, ona çox nəzakətli cavab göndərərək bildirdi ki, bu, mənim üçün böyük şərəfdir, kral mənim ən əziz qonağım olacaqdır. Sonra fikirləşdi ki, bu nə deməkdir, ərim evdə olmadığı halda belə bir kral mənim yanıma gəlmək istəyir. Markiza öz mülahizələrində yanılmamışdı: onun gözəlliyi haqqın-dakı söz-söhbət kralı çəkib bura gətirirdi. Bununla belə, markiza məharətli bir qadın olduğundan, kralı şərəflə qəbul etmək qərarına gəldi; evdə qalan kübar adamları yanına çağırtdırdı, onlarla məsləhətləşərək, görüləsi işlər barəsində sərəncam verdi; lakin nahar və ərzaq haqqında özü tədbir görəcəyini bildirdi. Elə o saat ətrafda olan bütün toyuqların yığılmasını əmr etdi, kral süfrəsi üçün ancaq toyuqlardan xörək hazırlamağı aşpazlarına tapşırdı. Bəli, kral müəyyən edilən gündə gəldi, xanım onu böyük hörmət və təntənə ilə qəbul etdi. Kral onu, cəngavərin sözünə əsasən təsəvvür etdiyindən daha gözəl, daha mərifətli və nəzakətli gördü. Ona baxdıqca valeh olurdu, onu tərifləyirdi, markiza onun xəyalında yaratdığı qadından yüksək idi, bunu yəqin etdikcə, ona olan ehtirası daha da artırdı. Kral kimi bir adamı qəbul etmək üçün krala layiq bir otaq hazırlanmışdı; bu otaqda o bir az dincəldi, yemək vaxtı çatanda kral ilə markiza bir süfrə başında, o birilər də, rütbələrinə görə, ayrıca oturdular. Bir-birinin ardınca gətirilən dadlı xörəklər, qiymətli şərablar krala çox ləzzət verirdi, o, arabir gözəl markizaya da məmnuniyyətlə baxırdı. Lakin xörəklər gətirildikcə, kral bir şeyə təəccüb edirdi, görürdü ki, xörəklər başqa-başqa olsa da, hamısı ancaq toyuqdan hazırlanmışdır. Kral yaxşı bilirdi ki, bu yerlərdə ov quşları çox olur, bir də ki, gəlişini qabaqcadan markizaya bildirmişdi, bununla da ov üçün ona imkan vermişdi; amma xörəklərin ancaq toyuqdan hazırlanması onu çox təəccübləndirdi. Markiza ilə bu barədə danışmaq istədi; gülərüzlə ona müraciət edərək dedi: «Məgər bu ölkədə ancaq toyuq olur, xoruz olmur?» Markiza sualın mənasını çox gözəl başa düşdü. Ona elə gəldi ki, öz fikrini söyləmək üçün allah özü ona fürsət verdi, dedi ki: «Xeyr, mənim hökmdarım, buranın qadınları öz geyimləri və mərifətləri ilə başqa qadınlardan bir az fərqlənsələr də, başqa yerlərdə yaşayan qadınlar kimi yaranmışlar». Kral bu sözü eşidəndə, naharın ancaq toyuqdan hazırlanmasının səbəbini, deyilən sözün gizlin mənasını yaxşı başa düşdü, yəqin bildi ki, belə qadınla söz güləşdirməyin mənası yoxdur, zorakılıq etməyin də yeri deyil, o düşünmədən bu qadına qarşı odlu bir ehtirasa uymuşdur, bu, yaxşı nəticə verməz; öz şərəfini qorumaq üçün bu ehtiras odunu söndürmək ağıllı bir hərəkət olar. Kral markizanın cavabından qorxaraq, belə zarafatyana söhbəti davam etdirmədi, əvvəlki ümidindən əl çəkərək, naharını elədi. Sonra da bura pis niyyətlə gəldiyinin üstünü basdırmaq üçün markizaya, göstərdiyi hörmətə qarşı, təşəkkür etdi, onu allahın himayəsinə tapşıraraq, tez Genuyaya yola düşdü.

ALTINCI HEKAYƏ

Birisi tutarlı sözlə rahiblərin riyakarlığını ifşa edir

Hamı markizanın yaxşı əxlaq sahibi olduğunu, onun fransız kralına verdiyi gözəl ibrət dərsini təqdir etdikdən sonra, Fyammet-tanın yanında oturan Yemiliya, kraliçanın arzusu ilə, cəsarətlə sözə başladı: – Mən də susmayıb. sizə, hörmətli bir adamın, gülməli olduğu qədər də tərifəlayiq sözlə xəsis bir rahibi sancdığından danışacağam.

Sevimli qızlar, bir qədər bundan əvvəl bizim şəhərdə bir minorit, dinsizlik bidəti inkvizitoru yaşayırdı. O da özünü, bütün inkvizitorlar kimi, xristian dininin təəcübünü çəkən müqəddəs bir adam kimi gös-tərməyə çalışır, eyni zamanda cibi dolu olan adamları, dini gözdən salan adamlar kimi, çox diqqətlə istintaq edirdi. O öz təəssübkeşli-yində, ağlından çox pulu olan abırlı bir adama rast gəldi. Bir gün bu adam imanının azlığından deyil, yəqin ki, içdiyi şərabın təsirindən, kefinin çox kök olmasından öz yoldaşları arasında ağzından belə bir söz qaçırır: deyir, mənim elə yaxşı şərabım var ki, onu lap İsa özü də içə bilər. Bunu gedib inkvizitora, xəbər verirlər. İnkvizitor biləndə ki, onun böyük mülkləri və çoxlu pulu var, cum gladüs et fustibus ona qarşı tezliklə çox ciddi istintaqa başlayır: fikri də onu imanının azlığı üstündə müqəssir etmək deyil, öz cibini florinlə doldurmaq olur, iş elə bununla nəticələnir. O adamı çağırtdırıb soruşur ki, Deyilən söz doğrudurmu? O sadəlövh adam da cavab verir ki, Doğrudur; məsələ-nin necə olduğunu da açıb danışır. Müqəddəs İoann Zlatousta xüsusi pərəstiş göstərən bu cənabı əqdəs inkvizitor deyir: «Bu qayda ilə sən İsanı yaxşı şərabları xoşlayan bir əyyaş eləmisən, sanki o Çinçilyo-nedir, ya da sizin yoldaşlarımız kimi meyxanadan çıxmayan, həmişə sərxoş olan bir adamdır. İndi də başlayıb mülayim sözlər danışırsan, demək istəyirsən ki, bu, əhəmiyyətsiz bir şeydir. Amma bu sənin anladığın kimi deyil: əgər biz səninlə lazım olduğu kimi rəftar etmək istəsək, bunun üstündə sən tonqalda yandırılmağa layiqsən». İnkvizi-tor onu hədələyə-hədələyə bu cür və buna oxşar sözlər dedi, sanki o, ruhun əbədiliyini inkar edən Epikurun özü idi. Az vaxtda bu adamı elə qorxutdu ki, inkvizitorun mərhəmət göstərməsi üçün, bir başqa-sının vasitəsi ilə onun əllərinə çoxlu müqəddəs İoann Zlatoust yağı sürtdürdü (bu yağ kilsə xadimlərini, xüsusilə pula toxunmaları qadağan edilən minoritləri yoluxucu pulpərəstlik xəstəliyindən sağaltmağa çox kömək edirdi). Halen tibbi əsərlərində bu yağdan bəhs etməsə də, o sadəlövh adam, yaxşı təsir göstərən yağı elə çox işə saldı ki, tonqalda yandırılmaq məsələsi xaç şəklinə çevrildi, həm də bayrağın gözəl görünməsi üçün onun qara paltarına sarı xaç şəkli tikdilər, sanki tövbə edən adam səlib müharibəsinə gedirdi. Bundan başqa, inkvizitor pul aldıqdan sonra onu bir neçə gün öz yanında saxladı, həm də, cəza tədbiri kimi, hər səhər Santa Kroça ibadətə getməsini, sonra da nahar vaxtı onun yanına gəlməsini tapşırdı. Günün qalan vaxtını o hər nə istəsə edə bilərdi. Bunları o çox səylə yerinə yetirirdi. Bir gün də səhər ibadətində incildən oxunan bu sözləri eşitdi: «Sizə yüz qat əvəzi veriləcək və siz əbədi bir həyat kəsb edəcəksiniz». Bu sözü eynən yadında saxlayıb, əmrə görə, nahar vaxtı inkvizitorun hüzuruna gəldi, gördü ki, o, nahar edir. İnkvizitor ondan səhər ibadətində olub-olmadığını soruşdu. O tez cavab verdi: «Bəli, messere, olmuşam». İnkvizitor bunun qabağında dedi: «Sən orada səndə şübhə oyadan bir şey eşitdinmi və məndən nə soruşmaq istəyirsən?» Sadəlövh adam ona belə cavab verdi: «Doğrudan da, eşitdiyim şeylərdən heç birinə şübhə etmirəm, onun hamısının həqiqət olduğuna möhkəm inanıram. Hərçənd mən bəzi şeylər də eşitdim, onda sizin və sizin rahiblərin axirət dünyasında necə müsibətə düşəcəyinizi fikirləşdim, sizə də, rahiblərə da yaman yazığım gəldi». İnkvizitor soruşdu: «Bu necə sözdür ki, onu, eşidən-də sənin bizə yazığın gəldi?» Sadəlövh adam dedi: «Messere, bu, incildə yazılmış söz idi, deyirdi ki, sizə yüz qat əvəzi veriləcək». İnkvizitor: «Doğrudan da belədir, – dedi, – bu sözlər axı, niyə sənin qanını qaraltdı?» Sadəlövh adam cavab verdi: «Messere, bu saat deyim. Mən bura gələndən bəri görürəm ki, hər gün buradan yoxsul camaata bir çən, hərdən də iki böyük çən şorba verirlər, bu da bu monastırda sizdən və sizin rahiblərdən artıq qalan yeməkdir. Axirət dünyasında hər çənin yüz qat əvəzi verilsə, sizin o qədər şorbanız olacaq ki, hamınız onun içində batıb boğulacaqsınız». Süfrə başında oturub nahar edən başqa adamlar gülsələr də, inkvizitor hiss etdi ki, onların şorba riyakarlığı istehza olunur, yaman pərt oldu; sadəlövh adamın başına gətirdiyi işdən utanmasaydı, həm onu, həm də başqa müftəxorları gülməli sözlə ələ salan sadəlövh adamın başına ayrı iş açardı. Acığından ona icazə verdi ki, get, nəyi münasib görürsən elə, daha mənim yanıma gəlmə.

YEDDİNCİ HEKAYƏ

Primas və abbat Klunyi haqqında Berhaminonun söylədiyi sözlər Kane della Skalanın çox xəsis olduğunu ifşa edir

Emiliyanın məzəli sözləri və hekayəsi kraliçanı və bütün məclisdə olanları güldürdü, hamı o sadəlövh adamın qəribə hərəkətini təriflədi. Gülüş qurtardıqdan və hamı sakitləşdikdən sonra Filostrato, danışmaq növbəsi çatdığı üçün, sözə başladı: – Ləyaqətli xanımlar, tərpənmə-yən hədəfi vurmaq asandır, lakin qəribə bir şey qəfildən meydana çıxanda, atıcı da qəfildən onu vuranda, bu bir möcüzə kimi görünə bilər. Bir çox hallarda pozğunluğa misal ola bilən kilsə ruhanilərinin günahkar və çirkin həyatı hər kəsə bu barədə danışmağa, onu pisləməyə, məzəmmət etməyə asanlıqla imkan verir. Rahiblərin qabağından qalan, donuzlara töküləsi ya atılası olan şorbanı yoxsul-lara verməklə riyakarcasına mərhəmət göstərən inkvizitoru ifşa edən o insaflı adam yaxşı iş tutur, lakin mənim fikrimcə, tərifə o adam daha artıq layiqdir ki, indi mən onun barəsində öz hekayəmdə danı-şacağam. Bundan əvvəl söylənilən hekayə məni bu məsələ üstünə gətirdi; bu adam messer Kane della Skalanı, səxavətli hökmdarı, bir hekayə söyləməklə, özü haqqında və onun barəsində demək istədiyi şeyləri başqa bir simada təsvir etməklə, birdən, heç gözlənilmədiyi halda, varlığında yaranan xəsisliyin üstünü açır. Hekayə budur:

Messer Kane della Skalanın şan-şöhrəti bütün dünyaya yayılmışdı; bəxti həmişə ona yar olmuşdu. O, İtaliyada, imperator II Fridrixin vaxtından ta indiyə qədər adı çəkilən ən gözəl, ən səxavətli hökmdar-lardan biri idi. Messer Kane Veronada dəbdəbəli, gözəl bir şənlik düzəltmək fikrinə düşür. Bu şənliyə hər yerdən çoxlu camaat, xüsu-silə məzəli adamlar gəlməli imiş. Lakin nədənsə, birdən o, fikrindən dönür, gələnlərdən bəzilərinə ənam verib yola salır, yalnız Berqami-noya nə ənam verir, nə də onu yola salır. O da elə güman edir ki, bəlkə messer Kane onun xeyri üçün belə edir. Berqamino məşhur və hazırcavab bir nağılçı idi, ona qulaq asmayınca, onun necə nağılçı olduğunu təsəvvür etmək olmazdı. Lakin Kane bu fikirdə idi ki, ona bir şey vermək pulu oda atmaqdan da pisdir. Bu barədə özü ona bir söz demirdi, başqalarına da tapşırmırdı ki, desin. Bir neçə gün keçdi, Berqamino gördü ki, onu çağırmırlar, onun sənətindən bir şey tələb etmirlər. O öz xidmətçiləri ilə mehmanxanada yaşayırdı, atları da mehmanxana tövləsində idi. Onu fikir götürdü. Lakin o hələ də gözlə-yirdi, elə güman edirdi ki, çıxıb getsə, yaxşı olmaz. O, şənlikdə ləyaqətli görünmək üçün üç dəst gözəl, bahalı kostyum gətirmişdi; kostyumları ona başqa sinyorlar bağışlamışdı. Lakin mehmanxana sahibi kirayə pulunu tələb etdikdə, əvvəl kostyumunun birini, sonra da uzun zaman qaldığı üçün, ikincisini ona verdi. Daha sonra o biri kostyumunun hesabına yaşamağa başladı, bu qərara gəldi ki, üçüncü kostyumun pulu çatana kimi qalıb gözləsin, sonra çıxıb getsin. Üçün-cü kostyumun hesabına yaşamağa başlayanda, bir gün qəmgin halda messer Kanenin yanına gəldi. Kane nahar edirdi. Kane onun məzəli bir sözündən həzz almaq üçün deyil, onu incitmək üçün dedi: «Ber-qamino, sənə nə olub? Çox qəmginsən. Bizə bir şey danış görək». Berqamino çox düşünmədən, bu barədə çoxdan fikirləşmiş kimi, öz işini yoluna qoymaq üçün belə bir hekayə danışdı:

Hökmdarım, sizə məlumdur ki, Primas latın dilinin ustası idi, hər şeydən artıq, çox gözəl, hazırcavab şair idi. Bu keyfiyyətlər onu elə məşhur, elə adlı-sanlı adam etmişdi ki, hər yerdə onu şəxsən tanıma-salar da, Primasın kim olduğunu bilməyən, onun şan-şöhrətini, adını eşitməyən yox idi. Bir gün. elə olur ki, o, dilənçi paltarında Parisə gəlir, – çox vaxt o belə gəzərdi, çünki varlı adamlar onun şan-şöhrətinə az qiymət verirdilər; burada abbat Klunyi haqqında danı-şılan sözləri eşidir. Abbat Klunyi öz gəlirinə görə papadan başqa bütün kilsələrdə olan ruhanilərin ən dövlətlisi hesab olunurdu. Primas onun səxavəti haqqında qəribə şeylər eşidir; eşidir ki, abbatın sarayında həmişə şənlik olur, kim onun yaşadığı yerə gəlsə, yemək-içməyə söz yoxdur, ancaq abbat nahar edəndə gərək gəlib ondan xahiş etsin. Primas adlı-sanlı adamlarla, sinyorlarla durub-oturmağı xoşladığından, bu qərara gəlir ki, abbatın yanına getsin, onun səxavə-tini öz gözü ilə görsün. Abbatın Parisdən çoxmu uzaqda yaşadığını soruşur. Ona cavab verirlər ki, abbat Klünyi Parisdən altı mil kənar-da, öz malikanəsində yaşayır. Primas düşünür ki, səhər tezdən çıxsa, nahara kimi ora çatar. Abbatın malikanəsinə gedən yolu öyrənir, lakin ora gedən başqa bir adam tapmadığından, qorxur ki, birdən işi pis gətirər, yolu azar, elə yerə gedib çıxar ki, orada yeməyə şey tapmaz. Başına belə iş gəlsə, yemək sarıdan çətinlik çəkməmək üçün bu qərara gəlir ki, özü ilə üç çörək götürsün, suyu hər yerdə tapa bilər (əslində su onun çox da xoşuna gəlmirdi). Primas çörəkləri qoltuğuna vurub yola düşür, işi də elə yaxşı gətirir ki, nahar vaxtı abbat olan yerə gəlib çatır. İçəri girib ətrafına göz gəzdirir, süfrə salınmış stolları, mətbəxdəki böyük hazırlığı, nahar üçün lazım olan başqa şeyləri görüb, öz-özünə deyir: doğrudan da bu abbat səxavətli adamdır. O, ətrafını gözdən keçirəndə, abbatın yavəri buyruq verir ki, əl yumaq üçün su verilsin, çünki yemək vaxtı gəlib çatmışdı. Əllər yuyulduqdan sonra yavər hamıya stol arxasında yer göstərir. İş elə gətirir ki, Priması düz qapının qabağında oturdurlar, – abbat bu qapıdan yemək otağına gələcəkdi. Onun evində belə bir adət vardı: abbat özü gəlib oturmayınca, süfrəyə nə şərab, nə çörək, nə də xörək gətirərdilər. Yavər süfrələri salandan sonra adam göndərib abbata bildirir ki, sizin buyruğunuzu gözləyirəm, nahar hazırdır. Abbat otağın qapısını açdırır, – zala bu qapıdan gəlirmiş; içəri girəndə təsadüfən ilk gözünə dəyən adam – pis geyimli Primas olur; o belə adam tanımırdı. Onu görən kimi ağlına pis bir fikir gəlir, – hələ indiyə qədər onun ağlına belə fikir gəlməmişdi: «Gör mən öz pulum-la kimləri yedirib bəsləyirəm!» Abbat öz otağına qayıdıb, qapını örtür, yanında olan adamlardan soruşur ki, düz mənim otağımın qapısı qabağında oturan o səfili tanıyan varmı? Hamı cavab verir ki, tanıyan yoxdur. Primas yol gəldiyindən və uzun zaman aç qalmağa vərdiş etmədiyindən, əziyyət çəkirdi. O bir az gözləyir, abbatın gəlmədiyini görüb, qoltuğundakı çörəklərdən birini çıxarıb yeməyə başlayır. Abbat bir qədər gözlədikdən sonra yaxın adamlarından birini göndərir ki, get gör Primas gedib ya yox. O adam qayıdıb deyir ki: «Xeyr, messere, getməyib, oturub çörək yeyir, bu sübut edir ki, o özü ilə çörək gətirmişdir». Abbat: «Çörəyi ki var, qoy öz çörəyini yesin, bu gün o bizim çörəyimizi yeməyəcək». Abbat istəyirdi ki, Primas özü durub getsin, onu otaqdan çıxartmağı özünə layiq gör-mürdü. Primas çörəyin birini yeyib qurtarır, abbat gəlmir. O biri çörəyi yeməyə başlayır. Primasın öz xoşu ilə getmədiyini xəbər aparan adam bunu da abbata söyləyir. Primas ikinci çörəyi də yeyib qurtarır, yenə də abbatın gəlmədiyini görüb, üçüncü çörəyə əl atır. Bunu da abbata xəbər verəndə, o fikirləşərək öz-özünə deyir: «Bu gün bu qəribə fikir haradan mənim ağlıma gəldi? Bu nə xəsislikdir, bu nə ədavətdir, özü də kimə qarşı? Neçə ildir mən öz süfrəmdə hamını yedirib-içirirəm, baxmıram ki, o zadəgandır ya kəndlidir, kasıbdır ya dövlətlidir, adlı-sanlı adamdır, ya da yalançıdır. Saysız-hesabsız səfillərin mənim verdiyim yeməkləri acgözlüklə ötürdüyünü öz gözümlə görmüşəm. İndi bu adama qarşı duyduğum xəsislik heç vaxt məndə olmayıb. Yəqin bu xəsislik məndə başqa səbəbə görə əmələ gəlmişdir. İndi mənim ki qəlbim bu adama qarşı belə amansız olmuşdur, yəqin mənə səfil görünən bu adam başqa cür adamdır». Abbat bunu deyib o adamın kim olduğunu bilmək istəyir. Məlum olur ki, o, Primasdır, abbatın səxavətli olduğunu çox eşitdiyindən, onun bu səxavətini görməyə gəlmişdir. Abbat Primasın ləyaqətli şəxs olduğunu çoxdan eşitmişdi, buna görə utanıb xəcalət çəkir, öz günahını yumaq üçün cürbəcür sözlərlə onun könlünü almaq istəyir. Nahardan sonra tapşırır ki, Primasa yaxşı paltar versinlər; həm də ona at və çoxlu pul bağışlayıb deyir: «İndi özün bil, istəyirsən mənim yanımda qal, istəyirsən get». Primas öz razılığını bildirib, ona çox-çox təşəkkür edir, Parisdən piyada gəldiyi halda, ora atla qayıdır.

Messer Kane ağıllı adamdı, Berqaminonun nə demək istədiyini izahatsız başa düşür, gülümsəyərək deyir: «Berqamino, sən öz incikliyini, məharətini, mənim xəsisliyimi və məndən nə istədiyini çox ustalıqla göstərdin; doğrudan da, hələ indiyə qədər mən xəsislik etməmişdim, ancaq sənin barəndə xəsislik elədim. Mən də bu xəsisliyi sənin kəşf etdiyin ağacla qovacağam…» Messer Kane buyruq verir ki, mehmanxana sahibinin kirayə haqqını ödəyib, Berqaminonun bahalı kostyumlarını özünə qaytarsınlar; bundan başqa ona bir at, çoxlu da pul verir, onun çıxıb getməsini, ya burada qalmasını öz ixtiyarına buraxır.

SƏKKİZİNCİ HEKAYƏ

Gvilyelmo Borsere messer Ermino de Qrimaldini xəsisliyi üstündə çox incə ifadələrlə məzəmmət edir

Lauretta Filostratonun yanında oturmuşdu; Berqaminonun bacarığını hamı təriflədikdən sonra o, bir şey söyləyəcəyini bildiyi üçün, kraliçanın əmrini gözləməyərək, sözə başladı: – Əziz dostlar, Filostratonun söylədiyi hekayə məni, məzəli bir adamın elə bu qayda ilə çox varlı bir taciri xəsisliyi üstündə məzəmmət etməsindən danışmağa vadar edir. Bu hekayə öz məzmunu ilə əvvəlki hekayəyə oxşasa da, onun yaxşı nəticə ilə qurtardığını hesaba alsanız, bu hekayə də sizin xoşunuza gələr.

Bəli, çox-çox illər bundan əvvəl Genuyada messer Ermino de Qrimaldi adlı bir zadəgan yaşayırdı. Hamının dediyinə görə, o, iri mülkləri və pulu ilə İtaliyanın ən varlı vətəndaşlarından çox-çox varlı idi. O öz dövləti ilə bütün İtaliya varlılarını vurub ötdüyü kimi, öz xəsisliyi və tamahkarlığı ilə də bütün dünyada olan xəsisləri və tamahkarları ötmüşdü; belə ki, başqalarına xeyir vermək üçün pul kisəsinin ağzını açmadığı bir yana dursun, yaxşı geyinməyə adət edən genuyalıların əksinə olaraq, pul xərcləməmək üçün hər şeydə, hətta yeyib-içməkdə də özünə yaman korluq verərdi. Buna görə, özü də lap yerində olaraq, onun familiyasını (de Qrimaldi) yaddan çıxar-mışdılar; hamı ona messer Tamahkar Ermino deyirdi. O zaman ki bu adam pul xərcləməyərək öz dövlətini artırırdı, Genuyaya Gvilyelmo Borsyere adlı mərifətli, xoş danışıqlı, çox məzəli bir adam gəldi, o indiki məzəli adamlara oxşamırdı; indiki məzəli adamlar (qoy pozğun və mənfur adamlar utanıb xəcalət çəksinlər!) istəyirlər ki, onlara nəcib desinlər, əslinə qalanda, sarayda deyil, əxlaqsız, iyrənc qara camaat içərisində tərbiyə almış bu adamlara eşşək demək lazımdır. O zaman məzəli adamların işi və sənəti bu idi ki, ağalar arasında olan çəkişmələri, narazılıqları sülh ilə yoluna qoysunlar, evlənmək işlərində, dostluq əlaqələrinə kömək etsinlər, gözəl, xoş sözlərlə ruhən yorğun adamların kefini açsınlar, saray adamlarını əyləndirsinlər, qəbahəti olanları bu qəbahət üstündə, bir ata kimi, bərk məzəmmət etsinlər, – bunun da qabağında onlar ənam alardılar. Amma indi bu adamlar vaxtlarını nəyə sərf edirlər: bir adamdan o birisinə ədavətli sözlər aparırlar, arada söz gəzdirirlər, iyrənc və nalayiq şeylər danışmaqla adamların arasına düşmənçilik toxumu səpirlər; məsələnin ən pis cəhəti də burasıdır ki, bu iyrənc və nalayiq şeyləri adamların yanında edirlər, doğru oldu, olmadı, bütün pis, abırsız, iyrənc şeyləri bir-birinin üstə qalayırlar. Alçaq və əxlaqsız sinyorlar da onlardan da iyrənc söz danışanları, iyrənc iş görənləri daha çox istəyirlər, onlara daha çox hörmət edirlər, daha böyük ənam verirlər. Hal-hazırda məzəmmətə layiq olan bu acınacaqlı şeylər aydınca sübut edir ki, yaxşı adamlar zavallı bəşəriyyəti qəbahətlər çirkabı içində qoyaraq, buradan çəkilib getmişlər.

Mən duyduğum haqlı qəzəb hissi nəticəsində heç gözlənilmədiyi halda mətləbdən bir az kənara çıxdım, indi yenə başladığım sözə qayıdıram. Genuyanın adlı-sanlı adamları, yuxarıda adını çəkdiyimiz Gvilyelmonu hörmətlə qarşıladılar, onu məmnuniyyətlə qəbul etdilər. Gvilyelmo bir neçə gün şəhərdə qalaraq, messer Erminonun xəsis-liyini, tamahkarlığını eşidib, onu görmək həvəsinə düşdü. Messer Ermino eşitmişdi ki, Gvilyelmo Borsyere ləyaqətli adamdır. Ermino xəsis olsa da, azca nəcibliyi vardı; Gvilyelmonu dostcasına, gülərüzlə qəbul etdi, onunla çoxlu söhbət elədi, danışa-danışa onu, onunla gələn genuyalıları özü üçün tikdirdiyi yeni, qəşəng bir evə apardı; evi göstərərək dedi: «Messer Gvilyelmo, siz çox şey görmüsünüz, çox şey eşitmisiniz, mənə elə bir şey söyləyə bilərsinizmi ki, o heç yerdə söylənilməmiş olsun, mən də onu bu evin salonuna yazdıra bilim?» Gvilyelmo bu yersiz sözü eşidib dedi: «Messer, güman etmirəm ki, mən eşidilməmiş bir şey söyləyə biləm, ancaq asqırmağı və ya buna oxşar bir şeyi göstərə bilərəm; amma siz ki bunu istəyirsiniz, onda bir şeyi sizə deyə bilərəm, zənnimcə siz onu heç eşitməmisiniz». Messer Ermino dedi: «Xahiş edirəm, deyin görüm bu nədir?» Ermino heç gözləmirdi ki, Gvilyelmo ona aşağıdakı cavabı verəcəkdir. Messer Gvilyelmo birdən dedi: «Deyin yazsınlar: «Nəciblik», Messer Ermino bu sözü eşidəndə birdən elə utandı ki, halı tamam dəyişdi. Dedi ki: «Messer Gvilyelmo, mən onu elə yazdıracağam ki, bunu mənim görmədiyimi, bilmədiyimi mənə deməyə daha nə sizin, nə də bir başqasının əsası olsun». Gvilyelmonun sözü ona yaman təsir etdi, bundan sonra o elə səxavətli, elə mehriban bir, zadəgan oldu ki, Genuyada, onun vaxtında xaricilərə və şəhər camaatına onun kimi hörmət edən olmadı.