Hekayələr

QİYMƏTLİ HƏDİYYƏ

Bir dollar səksən yeddi sent… Olanı bu idi. Altmış senti xırda pullardan ibarət idi. Bu birsentliklərlə baqqal, göyərtisatan, qəssabla alver eləyərkən qənaətcilliyinin səssiz narazılığa səbəb olduğunu hiss edərək qulaqlarına qədər qızarırdı. Della pulları üç dəfə saydı: bir dollar səksən yeddi sent. Sabah isə Milad bayramı idi.

Köhnə taxtda uzanıb hönkürtü ilə ağlamaqdan başqa çarəsi yox idi. Della da belə etdi. Görəsən, bu fəlsəfi fikir haradan meydana çıxıb ki, guya həyat göz yaşlarından, ahlardan və təbəssümlərdən ibarətdir, özü də guya ahlar daha çoxdur?..

Gəlin ev sahibinin başının qarışmasından istifadə edib evi nəzərdən keçirək: mebellə təchiz olunmuş, həftəsi səkkiz dollara balaca bir mənzil… Məsələ təkcə buradakı mənzərənin kasıblıqdan xəbər verməsində deyil. Daha çox sükut içində bədbəxtliyin hökm sürməsi diqqəti çəkirdi. Aşağıda, giriş qapısının üstündəki məktub qutusuna bu vaxta kimi bir dənə də olsun məktub salınmamış, elektrik zənginin düyməsinə bir insan övladı belə toxunmamışdı. Oraya üstündə belə bir yazı olan kağız vurulmuşdu: “Mister Ceyms Dillinqhem Yunq”. “Dillinqhem” sözü həftədə otuz dollar aldığı firavan dövrlərdə bir-birindən aralı hərflərlə yazılır, xeyli yer tuturdu. İndi gəliri iyirmi dollara düşdüyü üçün “Dillinqhem” sözündəki hərflər sönük təsir bağışlayırdı. Sanki ciddi şəkildə qərara alınmışdı ki, “D”nin qısaldılıb iddiasız şəklə salınması daha münasibdir. Mister Ceyms Dillinqhem Yunq evə gəldiyi zaman onu, həmişə olduğu kimi, «Cim!» sədası və artıq sizə Della kimi təqdim olunan missis Ceyms Dillinqhem Yunqun mehriban qucağı qarşılayırdı. Belə bir qarşılanma, doğrudan da, çox gözəldir.

Della ağlamağı kəsdi və yanaqlarını pudraladı. İndi o, pəncərənin qarşısında dayanmışdı və boz divarın üstündə gəzişən pişiyi məyus-məyus seyr edirdi. Sabah Milad bayramıdır, amma Cimə hədiyyə almaq üçün onun cəmi bir dollar səksən yeddi sent pulu var! Uzun aylar hər sentə qənaət etməklə, nəhayət, artıra bildiyi məbləği bu idi. Həftəyə iyirmi dollarla uzağa getmək mümkün deyil. Xərclər onun hesabladığından artıq alınırdı. Həmişə elə olur. İndi isə Cimə hədiyyə almaq üçün cəmi bir dollar səksən yeddi sent pulu var! Onun Cimi üçün! Milad günü ona bağışlayacağı hədiyyə barədə düşünərkən o qədər sevincli anlar yaşamışdı ki… Nəsə nadir, qiymətli bir şey olmalı idi ki, Cimin adına, az da olsa, layiq olsun.

İki pəncərənin arasındakı divara güzgü vurulmuşdu. Mebellə təchiz olunmuş səkkizdollarlıq mənzildə nə vaxtsa aynaya baxmısınız? Çox arıq və çox diribaş adam onun laylarında ardıcıl olaraq dəyişən əksini müşahidə edərək zahiri görkəmi barədə dəqiq təsəvvür əldə edə bilər. Zərif bədən quruluşu olan Della bu bacarığa yiyələnə bilmişdi.

O, birdən pəncərənin ağzından aralanıb güzgüyə tərəf atıldı. Gözləri parıldayırdı, amma iyirmi saniyə ərzində üzünün rəngi qaçdı. Cəld hərəkətlə sancaqları çıxarıb saçını açdı.

Sizə deməliyəm ki, Ceyms Dillinqhem Yunq cütlüyünün fəxr etdiyi iki sərvət mövcuddur. Biri – Cimə ata-babasından miras qalmış qızıl saat, o biri – Dellanın saçları idi. Çariça Savskaya¹ qarşı evdə yaşasaydı, Della qəsdən başını yuyub saçlarını pəncərə qarşısında qurudardı ki, ülyahəzrətin bütün paltarlarını və daş-qaşını kölgədə qoysun. Çar Solomon² həmin evdə qapıçı işləyib var-dövlətini zirzəmidə gizlətsəydi, Cim yaxınlıqdan keçəndə qəsdən hər dəfə saatı cibindən çıxarardı ki, qısqanclıqdan onun saqqalını necə yolduğunun şahidi olsun.

Budur, Dellanın gözəl saçları açılıb parıltı ilə dalğalanır – elə bil şabalıdı şəlalə şırnağı idi. Dizinə qədər uzanan saçları bütün bədənini plaş kimi qucaqlamışdı. Amma o, tez əsəbi və tələsik hərəkətlə onları yenidən yığmağa başladı. Sonra, sanki tərəddüd edirmiş kimi bir an tərpənmədən dayandı və qırmızı rəngli köhnə xalçanın üstünə iki-üç damcı göz yaşı düşdü.

Köhnə qəhvəyi jaketini çiyninə atıb, nimdaş şlyapasını başına qoyub nəm gözlərindəki parıltı ilə sürətlə aşağı, küçəyə qaçdı.

Qarşısında dayandığı lövhədə yazılmışdı: “Madam Sophronie. Saçlardan düzəldilmiş müxtəlif məmulatlar”. Della tələsik ikinci mərtəbəyə qalxdı və təngnəfəs halda dayandı.

– Mənim saçlarımı alarsınızmı? – o, madamdan soruşdu.

– Şlyapanızı çıxarın, mala baxmaq lazımdır, – madam cavab verdi.

Şabalıdı şəlalə yenidən axıb göz oxşadı.

– İyirmi dollar, – madam vərdiş etdiyi hərəkətlə sıx kütlənin çəkisini yoxlayaraq dedi.

– Onda tez olun, – Della dedi.

Növbəti iki saat çəhrayı qanadlar üstündə ötüb-keçdi – köhnəlmiş metaforaya görə üzr istəyirəm. Della Cimə hədiyyə almaq üçün mağazada dolaşdı. Nəhayət, axtardığını tapdı. Şübhəsiz, bu hədiyyə Cim üçün yaranmışdır, yalnız onun üçün… Digər mağazalarda buna bənzər heç bir şey yox idi. Axı o hər yerin altını üstünə çevirmişdi. Bu, cib saatları üçün nəzərdə tutulmuş, keyfiyyəti ilə adamı valeh edən, sadə və ciddi görünüşlü platin zəncir idi. Bütün yaxşı əşyalar, əslində, belə olmalıdır. Onu ən dəyərli saatlar üçün münasib hesab etmək olardı. Della zənciri görən kimi düşündü ki, bu yalnız Cimə qismət olmalıdır. O elə Cimin özünə bənzəyirdi. Ciddi və ləyaqətli – bu onların hər ikisini fərqləndirən keyfiyyətlər idi. İyirmi bir dollar kassaya ödəndi və Della cibində səksən yeddi sentlə evə tələsdi. Belə bir zəncirlə hansı cəmiyyətdə olur-olsun, Cim saata baxmaqdan utanmayacaqdı. Onun saatı nə qədər gözəl olsa da, Cim ona, adətən, gizlində baxırdı, çünki o, bərbad dəri kəmərdən asılmışdı.

Evdə Dellanın coşqunluğu azaldı və öz yerini ehtiyatlı tədbir görməyə verdi. O, sancaqları götürdü, qaz sobasını yandırdı və səxavətlə məhəbbətin dağıtdıqlarını yenidən düzəltməyə başladı. Bu isə həmişə çox ağır zəhmət tələb eləyir, dostlar, çox ağır.

Heç qırx dəqiqə keçməmiş başını dimdik dayanmış xırda hörüklər bəzəyirdi ki, bu görkəmdə dərsdən qaçmış oğlan uşağına bənzəyirdi. O, uzun müddət diqqətlə və tənqidi nəzərlərlə güzgüdə özünə baxdı.

– Hə, – öz-özünə dedi, – əgər Cim məni görən kimi öldürməzsə, o zaman düşünəcək ki, kilsə xorunda oxuyan qadınlara oxşayıram. Ancaq mən nə edə bilərdim, nə edə bilərdim ki, cəmi bir dollar səksən yeddi sent pulum vardı!?

Saat yeddidə qəhvə dəmlənmiş, qaz sobasında bərk qızdırılmış tava isə qoyun ətindən hazırlanmış kotletləri gözləyirdi.

Cim heç vaxt gecikməzdi. Platin zənciri ovcunda gizləyən Della giriş qapısına yaxın qoyulmuş masanın uc tərəfində oturmuşdu. Tezliklə aşağıdan onun ayaq səslərini eşitdi və bir anlığa rəngi ağardı. O hər cür xırda şeylər üçün Allaha qısa dualar etməyə alışdığından tələsik pıçıldadı:

– İlahi, elə et ki, həmişə onun xoşuna gəlim!

Qapı açıldı, Cim içəri girdi və qapını arxasınca bağladı. Onun arıq və qayğılı sifəti var idi. İyirmi iki il ailə qayğısı ilə yüklənmək asan məsələ deyildi! Onun artıq çoxdan təzə paltoya ehtiyacı var idi və əlləri əlcəksiz donurdu.

Cim bildirçin görmüş ov tulası kimi qapının ağzında donub-qaldı. O, gözlərini Dellaya dikib dayanmışdı, qadın bu baxışlardakı mənanı anlaya bilmədiyi üçün qorxmağa başladı. Bu gözlərdə nə qəzəb, nə heyrət, nə tənə, nə də dəhşət oxunurdu. Onlar gözlənilən hislərin heç birindən xəbər vermirdi. O, sadəcə, gözünü çəkmədən qadına baxır, sifətindəki qeyri-adi ifadə isə dəyişmirdi.

Masadan sıçrayan Della onun üstünə atıldı.

– Cim, əzizim, – o çığırdı, – mənə belə baxma! Saçlarımı kəsdirib satmışam, çünki sənə Milad bayramında heç nə hədiyyə etməsəydim, yaşaya bilməzdim. Onlar yenidən uzanacaq. Sən hirslənmirsən, düzdür? Başqa cür bacarmazdım. Mənim saçlarım tez uzanır. Hə, Milad bayramı münasibətilə məni təbrik elə, Cim, sonra da bayramı qeyd edək. Bilsən sənə necə hədiyyə hazırlamışam, necə gözəl, necə ecazkar bir hədiyyə?

– Sən saçlarını kəsdirmisən? – Cim gərgin vəziyyətdə soruşdu, beyni hələ də bu faktı dərk eləyə bilmirdi.

– Hə, kəsib satmışam, – Della dedi. – Amma sən məni onsuz da sevəcəksən, hə? Saçlarım qısa olsa da, həmin qadınam.

Cim anlaşılmaz baxışlarla otağı seyr etdi.

– Deməli, artıq sənin hörüklərin yoxdur? – o, mənasız bir inadkarlıqla yenə də soruşurdu.

– Axtarma, onları tapa bilməyəcəksən, – Della dedi. – Mən ki sənə deyirəm: onları satmışam – kəsdim və satdım. Bu gün Milad axşamıdır, Cim. Mənimlə mehriban ol, çünki sənə görə belə etmişəm. Bəlkə də, başımdakı tüklərin sayını hesablamaq olar, – qadın davam etdi və onun mehriban səsi dəyişib ciddi ahəng aldı, – lakin heç kim, heç kim sənə olan sevgimin ölçüsünü təyin edə bilməz! Kotletləri bişirim, Cim?

Beləliklə, Cim özünə gəldi. O, Dellanı qucaqladı. Bir az ciddi olaq və bir neçə saniyəlik bu qəhrəmanlardan ayrılıb hansısa başqa məsələləri gözdən keçirməklə məşğul olaq. Hansı çoxdur – həftəyə səkkiz dollar, yoxsa ilə bir milyon? Riyaziyyatçı da, müdrik də sizə səhv cavab verəcək. Sehrbazlar qiymətli hədiyyələr gətirmişdilər, amma onların arasında bir şey yox idi. Hər halda, bu dumanlı eyhamlara sonra aydınlıq gətiriləcək.

Cim paltosunun cibindən bir bağlama çıxardı və masanın üstünə tulladı.

– Məni yanlış anlama, Dell, – o dedi, – heç bir saç düzümü məni öz qadınımdan soyuda bilməz. Amma bu bağlamanı aç, o zaman anlayarsan ki, nə üçün əvvəlcə bir az karıxdım.

Ağ əllər tələsik bağlamanın ipini qırdı və kağızını cırdı. Heyrətdən doğan çığırtı, ardınca isə – əfsuslar olsun! Qadınlara məxsus göz yaşları və iniltilər. Ev sahibinin ehtiyatında olan bütün sakitləşdirici vasitələrdən yubanmadan istifadə etmək lazım gəldi.

Çünki masanın üstündəki daraq idi. Həmin daraq dəstini – biri arxada, ikisi öndə – Della özü çoxdan Brodvey vitrinlərinin birində görüb bəyənmişdi. Qeyri-adi, əsl bağa çanağından hazırlanmış bu daraqların kənarları onun şabalıdı saçları kimi parıltılı daşlarla bəzədilmişdi. Onlar bahalı idi, Della bunu bilirdi və onlara sahib olmaq arzusunu həyata keçirməməsi ucbatından ürəyi çox ağrımışdı. Daraqlar indi ona məxsus olsa da, artıq gözəl hörüklər yox idi ki, həsrətində olduğu parıltı onları bəzəyə bilsin. Buna baxmayaraq o, daraqları sinəsinə basmışdı və özündə güc tapıb başını qaldırdığı zaman göz yaşları içində gülümsədi:

– Mənim saçlarım tez uzanır, Cim!

Bu zaman qadın üstünə qaynar su tökülmüş pişik balası kimi qəflətən yerindən sıçrayıb ucadan dedi:

– Ah, aman Allah!

Axı Cim hələ də onun füsunkar hədiyyəsini görməmişdi!.. O, ovcunun içində gizlətdiyi zənciri tələsik ona uzatdı. Qiymətli metal sanki onun çılğın və səmimi sevincinin şüaları altında rəqs edirdi.

– Məgər gözəl deyil, Cim? Bunu tapana kimi bütün şəhəri dolaşmışam. İndi istəsən, gündə yüz dəfə saatına baxa bilərsən. Saatını mənə ver görüm. Onların birlikdə necə göründüyünə baxmaq istəyirəm.

Amma Cim onun dediyinə əməl etmək əvəzinə, taxta uzanıb əllərini başının altına qoyaraq gülümsədi.

– Della, – o dedi, – indi biz hədiyyələrimizi müvəqqəti olaraq gizlətməliyik ki, bir qədər dincələ bilsin. Mən saatı satdım ki, sənin üçün bu daraqları ala bilim. İndi isə kotletləri bişirməyin əsl vaxtıdır.

Mən sizə səkkizdollarlıq mənzildə yaşayan və heç bir müdrikliyə sığmayan tərzdə bir-birinə ən dəyərli sərvətlərini qurban verən iki səfeh uşaq barədə o qədər də maraqlı olmayan əhvalat danışdım. Amma zəmanəmizin müdriklərinə məlum olsun ki, bu iki nəfər bəxşiş verənlərin ən ağıllısı idi. Bəxşiş verənlər və qəbul edənlər arasında yalnız onlara bənzəyənlər, həqiqətən, ən müdrikdirlər; hər zaman və hər yerdə.

İNCƏSƏNƏTƏ SEVGİDƏN

İncəsənəti sevirsənsə, qurban verməkdən qorxmamalısan. İlkin şərt budur. Hekayəmiz bu şərtin, eyni zamanda da onun təkzibinin nəticəsi olaraq meydana gəldi. Bu hekayə məntiqi nöqteyi-nəzərdən orijinal və yeni, ədəbi üslubuna görə isə Böyük Çin səddindən azca qədim olacaq.

Orta Qərbin əsrlik palıd ağacları arasında və yastı düzənliklərində böyüyən Co Lerrebinin təsviri sənətə böyük yanğısı vardı. O, altı yaşında ikən kartonun üstündə şəhərin su qurğusunu və onun yanından tələsik ötən mötəbər bir sakinini təsvir etmişdi. Yaradıcılıq səyinin məhsulu olan bu şəkil çərçivəyə salınmış, dənələri tək-tək sıralanmış qarğıdalı qıçası ilə yanaşı, aptekin pəncərəsinə qoyulmuşdu. Co Lerrebinin iyirmi yaşı tamam olanda isə o, qalstukunu rahatca bağladı, kəmərini tarım çəkdi və doğma şəhərini tərk edərək Nyu-Yorka yollandı.

Diliya Keruzer Cənubda, şam ağacı ilə əhatə olunmuş kənddə yaşayırdı və onun fortepianonun altı oktavalıq dillərindən çıxardığı səslər qohumlarının qəlbində elə böyük ümid yaratmışdı ki, məhz onların köməyi ilə pul daxılına “musiqi təhsilini tamamlamaq” məqsədilə şəhərə getmək üçün kifayət qədər pul yığılmışdı. Amma təhsilini necə tamamlayacaqdı – bunu qohumlar əvvəlcədən bilə bilməzdilər… Belə ki, hekayəmiz də elə bundan bəhs edəcək.

Co və Diliya studiyada rastlaşdılar. Rəssamlığı və musiqini öyrənən cavanlar işıq və kölgə, musiqi, Rembrandtın³ əsərləri, rəsmləri, divar kağızları, Valdteyfel⁴ və Şopen⁵ barədə söhbət etmək üçün bura yığışırdılar.

Co ilə Diliya bir-birinə vurulmuşdular, ya da bir-birindən xoşlanırdılar – zövqünüzə hansı uyğundursa, onu da qəbul edin – və vaxt itirmədən izdivaca girdilər. Çünki (yuxarıda qeyd olunanı yadınıza salın) incəsənəti sevirsənsə, qurban verməkdən qorxmamalısan.

Mənzil kirayələyib mister və missis Lerrebilər öz təsərrüfatlarını idarə etməyə başladılar. Bu, fortepiano dillərinin ən aşağı lya-diezi kimi uzaq dalanların birində yerləşən gözdən uzaq tənha bir mənzil idi. Ər-arvad xoşbəxt idilər. Onlar bir-birinə məxsus idilər, incəsənət də onlara. Kim cavan və varlıdırsa, ona məsləhətim bundan ibarətdir: mülkünü sat və kasıblara payla… daha yaxşısı isə – bu pulları dalandara ver, qoy öz Diliyası və İncəsənəti ilə birlikdə belə bir mənzildə yaşaya bilsin. Bu mənzilin sakinləri, şübhəsiz, mənim sözlərimi təsdiqləyərlər ki, dünyanın ən xoşbəxt adamlarıdır. Xoşbəxtliyin hökm sürdüyü mənzil darısqal ola bilməz. Qoy üzüüstə yıxılmış komod bilyard masasını, buxarı lövhəsi aynanı, yazı masası qonaq otağını, əlüzyuyan isə fortepianinonu əvəz etsin! Əgər dörd divar üstünüzə gələrsə – bədbəxtlik deyil! Təki öz Diliyanızla bu divarların arasına sığışasınız. Əgər evinizdə mehribanlıq və həmrəylik yoxdursa, onda qoy o qədər nəhəng və geniş olsun ki, ora Qızıl darvazadan⁶ keçərək, Hatteras burnunda⁷ şlyapanızı, Qorn burnunda⁸ paltarınızı asaraq daxil ola, Labradordan⁹ isə çıxa biləsiniz!

Co rəssamlıq sənətini dahi Maestrinin¹⁰ özündən öyrənirdi. Siz, şübhəsiz ki, bu adı eşitmisiniz. O öz tələbələrinin üstündə möhkəm əsir, öyrədəndə isə asan öyrədirdi. Görünür, elə bu da ona effektli təzadların ustası kimi böyük şöhrət qazandırıb. Diliya isə musiqini Rozenştokdan öyrənirdi. Əlbəttə, siz fortepiano dillərinin sakitliyini pozan bu şəxsin necə böyük şöhrət sahibi olduğundan xəbərdarsınız.

Co və Diliya pullarını xərcləyib qurtarana kimi çox xoşbəxt idilər. Həmişə belə olur… lakin mən ədəbsiz görünmək istəməzdim. Qarşılarındakı məqsəd onlara tamamilə aydın idi: Co qısa zamanda elə rəsm əsərləri yaratmalı idi ki, nazik bakenbardları və qalın kisəsi olan yaşlı centlmenlər onlara sahib olmaq üçün onun emalatxanasında bir-birini qapazlasınlar, Diliya isə musiqinin bütün sirlərindən agah olmalı, ondan elə doymalı idi ki, parter və lojalarda boş yerləri görəndə şəxsi otağına çəkilərək estrada səhnəsinə çıxmaqdan imtina etməyi, qəfil baş ağrılarını onunla müalicə eləməyi bacarsın.

Amma fikrimcə, ən gözəl şey onların balaca mənzildə yaşadıqları həyatın özü idi: dərsdən qayıtdıqdan sonra edilən coşqun və maraqlı söhbətlər; ikilikdə rahat səhər və nahar yeməyi mərasimləri; bir-biri ilə saf arzuları bölüşmələri – özü də hər biri özünün yox, sevgilisinin uğuru haqda şirin xəyala dalırdı; qarşılıqlı surətdə bir-birinə kömək göstərməyə və bir-birini ruhlandırmağa hazır olmaları və – zövqümdəki iddiasızlığa görə məni bağışlasınlar – yatmazdan əvvəl qəbul etdikləri pendir və zeytunla buterbrodu.

Lakin günlər bir-birini əvəz edirdi və yüksəklərə qaldırılmış İncəsənət bayrağı hələ də öz dirəyində çarəsiz halda dalğalanırdı. Bəzən belə də olur, halbuki bayraqdarın günahı yoxdur. İşgüzarlığa üstünlük verən qaba adamların söylədiyi kimi, hər şey evdən kənara, evin içinə isə heç nə. Mister Maestri və Rozenştoka xidmət haqqını ödəmək üçün pul tapılmırdı. Amma incəsənəti sevirsənsə, heç nədən qorxmamalısan. Beləliklə, Diliya bir dəfə bəyan etdi ki, musiqi dərsi demək qərarına gəlib, çünki dolanmaq lazımdır.

Günlərlə evi tərk edib şagird aradı və nəhayət, bir axşam yüksək əhvali-ruhiyyədə evə qayıtdı.

– Co, əzizim, şagird tapmışam! – o, təntənəli surətdə bəyan etdi. – Bilirsən necə mehriban insanlardır! General… general A.B.Pinkni və qızı. Yetmiş birinci küçədə öz evləri var. Qəşəng evdir, Co! Sən bir onların giriş qapısını görəydin! Bizans üslubunda – gərək ki, sən onu belə adlandırırdın. Otaqlar! Ah, Co, mən heç vaxt belə bir şey görməmişdim! Mən onun qızı Klementinaya dərs deyəcəyəm. Təsəvvür edirsən, elə ilk baxışdan qıza bağlandım. O qədər zərif, o qədər nəzakətlidir ki… Özünü də çox sadə aparır. Başdan-ayağa ağ geyinir. On səkkiz yaşı var. Həftədə üç dəfə onunla məşğul olacağam. Sən bir özün fikirləş, Co, dərsin biri beş dollara! Bu ki möcüzədir! İki-üç belə dərsdən sonra musiqi məşğələlərimi yenidən bərpa edə biləcəyəm. Yaxşı da, əzizim, qaşqabağını sallama, gəl yaxşı bir şam yeməyi təşkil edək.

– Bunları söyləmək sənə asan gəlir, Dili, – mətbəxdə bıçaq və balta ilə “silahlanan” Co konservləşdirilmiş noxud bankasına “hücum” edərək etirazını bildirdi. – Bəs mənim vəziyyətim necə olacaq? Deməli, sən dərs dalınca qaçıb pul qazanacaqsan, mən isə yüksək incəsənət dairələrində qayğısız-qayğısız dolaşacağam? Benvenuto Çellininin¹¹ qalıqlarına and olsun ki, buna razı olmaram! Yəqin ki, mən də qəzet satmaqla, ya da küçələrə daş döşəməklə evə əlavə pul gətirə bilərəm.

Diliya yaxınlaşıb onun boynuna sarıldı.

– Co, sevgilim, necə də axmaqsan! Axı sən rəssamlığı atmamalısan. Başa düş, əgər mən musiqini buraxıb kənar işlə məşğul olsaydım, onda başqa məsələ! Amma mən dərs deyə-deyə özüm də öyrənirəm. Mən ki öz musiqimdən ayrılmıram. Həftəyə on beş dollara milyonçu kimi yaşayarıq. Mister Maestridən uzaqlaşmağı ağlına belə gətirmə.

– Yaxşı, – Co rəfdən balıqqulağı formalı çini salatqabını götürərək dedi. – Hər halda, sənin dərs dalınca qaçmağın mənə ağır gəlir. Yox, bu, incəsənət deyil. Amma sən, əlbəttə, əsl xəzinəsən, afərin!

– İncəsənəti sevirsənsə, fədakarlıqdan qorxmamalısan, – Diliya təmtəraqla dedi.

– Maestri parkda çəkdiyim o etüddəki səma təsvirini təriflədi, – Co bildirdi. – Tinkl isə iki əsərimin vitrininə qoyulmasına razılıq verdi. Bəlkə də, hansısa pullu sarsağın gözü tutdu, onları aldı.

– Mütləq alacaqlar, – Diliya mehribancasına dedi. – İndi isə general Pinkniyə və bu dana ətinə görə taleyə şükür edək.

Növbəti həftə ərzində Lerrebi cütlüyü səhər yeməyinə erkən başladı. Co şəkil çəkdiyi mərkəzi parkda səhər işıqlarının effektlərinə aludə olmuşdu; saat yeddidə Diliya onu bura səhər yeməyi, zərif qayğılar, öpüşlər və həvəslə doyurub yola salırdı. İncəsənət – tələbkar sevgilidir. Co artıq axşamlar nadir hallarda yeddidən tez evə qayıdardı.

Şənbə günü Diliya bir az rəngi ağarmış və yorğun halda, lakin incə bir məğrurluq nümayiş etdirərək üç ədəd kağız beşdollarlığı balaca qonaq otağındakı (səkkizin on futa¹²) balaca masanın (səkkizin on düymə¹³) üstünə qoydu.

– Klementina arabir məni məyus edir, – o, bir qədər yorğun tərzdə dedi. – Deyəsən, qız o qədər də çalışqan deyil. Eyni şeyi ona bir neçə dəfə təkrar etmək lazım gəlir. Onun ağ geyimi də artıq adamı qüssələndirir. Amma general Pinkni çox qəribə qocadır! Təəssüf ki, sən onunla tanış deyilsən, Co. O, dərs vaxtı hərdənbir yanımıza gəlir. Axı o, tənha və dul kişidir! Yanımızda dayanıb keçi saqqalına oxşar çal saqqalını dartışdırır. “Hə, onaltıncıların və otuzikincilərin vəziyyəti necədir? – həmişə də belə soruşur, – dil tapa bilirsiniz?”

Ah, Co, sən onların qonaq otağındakı panelləri¹⁴ görəsən! Yun parçadan necə də yumşaq portyerlər¹⁵ varmış! Klementina yüngülcə öskürür. Ümid edirəm ki, o, göründüyündən daha sağlamdır. Bilirsən, mən, həqiqətən, ona çox bağlanmışam – o qədər mehriban, o qədər mülayim qızdır ki… Özü də yaxşı tərbiyə alıb. General Pinkninin qardaşı bir vaxtlar Boliviyada diplomatik nümayəndə olub.

Elə bu zaman Co qraf Monte Kristo¹⁶ kimi əvvəlcə cibindən on dollar, sonra beş, sonra iki, sonra da bir dollar çıxarıb – dörd əsl banknot – arvadının əməkhaqqısı ilə yanaşı qoydu.

– Obeliskli¹⁷ akvareli Peoriyadan olan birinə satdım – o, son dərəcə heyrətləndirici bir xəbər gətirmişdi.

– Zarafat edirsən, – Diliya dedi, – ola bilməz!

– Hə də, təsəvvür elə! Təəssüf ki, sən onu görmədin, Diliya. Kök, yun şərf bağlayıb və əlində də əsası. Tinklin vitrinindəki etüdüm diqqətini cəlb edib və əvvəlcə elə bilib ki, bu, yeldəyirmanının təsviridir. Amma o, yaxşı adamdır, dəyirmanın yerinə obeliski aldı və hətta yağlı boya ilə bir rəsm də sifariş verdi: Lekuon yük stansiyasının mənzərəsi. Onu özü ilə aparacaq. Oh, bircə bu musiqi dərsləri çatmırdı! Yaxşı, yaxşı, əlbəttə, onlar da incəsənətin bir hissəsidir.

– Mən çox şadam ki, sən öz işinlə məşğul olursan, – Diliya həyəcanla söylədi. – Səni uğur gözləyir, əzizim. Otuz üç dollar! Biz heç vaxt belə zəngin yaşamamışıq. Bu gün şam yeməyinə istirdiyyə olacaq.

– Bir də göbələklə can əti, – Co əlavə etdi. – Bilmirsən zeytun üçün çəngəl haradadır?

Növbəti şənbə evə birinci Co qayıtdı. O, qonaq otağındakı masanın üstünə on səkkiz dolları qoyduqdan sonra əlindəki qara boyaya oxşar ləkəni tələsik yudu.

Yarım saatdan sonra Diliya da gəldi. Bintlə möhkəm sarınmış sağ əli formasız bağlamaya oxşayırdı.

– Nə olub, Diliya? – Co arvadını öpərək soruşdu. Diliya gülsə də, bir o qədər də şən görünmürdü.

– Klementina dərsdən sonra məni qızardılmış çörəyə qonaq etmək istəyirdi, – o dedi. – Ümumiyyətlə, bu qızda qəribəlik çoxdur. Axşam saat beşdə qızardılmış çörək! General evdə idi; gərək sən görəydin o, tavanın dalınca necə cumdu, elə bil, qulluqçuları yoxdur. Klementinanın səhhətində nəsə bir problem var – o, çox əsəbidir. Əridilmiş pendirin üstünə qızardılmış çörək tökəndə yağı əlimə sıçratdı. Elə ağrıtdı ki, dəhşət! Zavallı özünü itirib göz yaşı tökməyə başladı… General Pinkni isə… bilirsən, qocanın az qaldı ki, ağlı başından çıxsın. Özü aşağıya, zirzəmiyə yüyürdü və kimisə – deyəsən, ocaqçını – aptekə məlhəm və bint dalınca göndərdi. İndi elə də ağrımır.

– Bəs bu nədir? – Co nəvazişlə onun bint sarınmış əlini qaldırdı və bintin altından görünən əsgi parçasını ehtiyatla dartışdırdı.

– Bu, yumşaq bir şeydir, üstündən məlhəm çəkirlər, – Diliya dedi. – İlahi, Co, doğrudanmı, bir dənə də etüd satmısan? – o yalnız indi masanın üstündəki pulları gördü.

– Bu barədə peoriyalı dostumuzdan soruş. O bu gün öz yük stansiyasını götürdü, deyəsən, parkdakı bir mənzərəni və Hudzonun görünüşünü sifariş vermək istəyir. Bu müsibət başına saat neçədə gəldi, Dili?

– Deyəsən, saat beşdə, – Diliya kədərli səslə dilləndi. – Ütünü… yox e, pendiri təxminən həmin vaxtda pilətənin üstündən götürdülər. Sən bir general Pinknini görəydin, Co, o…

– Yaxın gəl, Dili, – Co dedi. O, taxtın üstünə oturdu və arvadını özünə sarı çəkərək qucaqladı.

– Bu iki həftəni sən nə işlə məşğul olmusan? – o soruşdu.

Diliya sevgi və inadkarlıq ifadə edən baxışlarla cəsarətlə ərinin gözlərinin içinə baxdı və general Pinkni barədə nəsə mızıldadı… sonra başını aşağı saldı və sel kimi axan göz yaşlarından əsl həqiqət süzülməyə başladı.

– Mən dərs tapa bilmədim, – Diliya etiraf etdi. – Sənin də rəssamlıqdan uzaqlaşmağına razı ola bilməzdim. Ona görə də camaşırxanaya – İyirmi dördüncü küçədə yerləşdiyini bilirsən – köynək ütüləmək üçün işə düzəldim. Doğrudan da, bütün bunları əla fikirləşmişdim – Pinkni və Klementina barəsində – necə bilirsən, Co? Bu gün camaşırxanada bir qız ütü ilə əlimi yandırandan sonra evə gələrkən yolboyu qızardılmış çörək barədə bu hadisəni uydurdum. İncimirsən ki, Co? Axı mən işə düzəlməsəydim, bəlkə, sən də öz etüdlərini peoriyalı cənaba sata bilməzdin.

– O, əslində, Peoriyadan deyil, – o bu sözləri qısa fasilələrlə söylədi.

– Onun haradan olması vacib deyil. Amma əhsən sənə, Co! De görüm, zəhmət olmasa… yox, əvvəlcə məni öp… lütfən, de görüm, sən nədən başa düşdün ki, mən dərs demirəm?

– Mən bilmirdim… son dəqiqələrə qədər, – Co dedi. – Elə indi də bilməyəcəkdim, amma bu gün qazanxanadan yuxarı – camaşırxanaya əlini ütü ilə yandırmış hansısa qız üçün bint və məlhəm göndərəsi oldum. Artıq mən iki həftə olar ki, o camaşırxananın qazanxanasında işləyirəm.

– Deməli, sən…

– Mənim peoriyalı alıcım eynən sənin Pinknin kimidir – sadəcə, sənət əsəridir, yeri gəlmişkən, nə rəssamlıqla, nə də musiqi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur.

Hər ikisi güldü və Co danışmağa başladı:

– Əgər incəsənəti sevirsənsə, heç bir…

Amma Dili əli ilə ərinin ağzını tutdu, sözünü tamamlamağa imkan vermədi.

– Yox, – o dedi, – sadəcə, əgər sevirsənsə…