Pi`nin həyatı

–Santuş, buna necə əlin gəldi? Axı onlar uşaqdılar! Sən onları ömürlük qorxutdun!

Anamın səsi həyəcanlı və titrək idi, gözlərindəki yaşları sezmək olurdu, bunu görmək məni bir az rahatladırdı.

–Gita, bülbülüm mənim, bu onların yaxşılığı üçündür. Bəs günlərin bir günündə Piscine pələngin narıncı rəngli dərisini sığallamaq üçün əlini qəfəsə soxsaydı necə olacaqdı? Onun yerinə keçinin parçalanması daha yaxşı olmadımı?

Atamın səsi yumşalmışdı, sanki pıçıldayırdı, peşmanlığı hiss olunurdu. İndiyədək heç vaxt anama bizim yanımızda “bülbülüm” deməmişdi.

Biz anama qısılıb durmuşduq, atam da onu qucaqladı. Lakin dərsimiz bununla bitmirdi, doğrudur bundan daha qəddar bir şey görmədik daha.

Atam bizi şirlərin və bəbirlərin yanına apardı.

–Bir zamanlar Avstraliyada karatedə qara kəmər sahibi olan bir başdanxarab yaşayırmış. Şirlərlə bacaracağını düşünüb, amma məğlub olub. Bax axmaq belə olur! Sonra heyvan qulluqçuları onun baş-ayağını tapıblar.

–Yaxşı, ata.

İndi isə Himalay ayılarnın və tənbəl ayıların yanında idik.

–Bu sığallanmalı, şirin heyvanlar bircə zərbələri ilə daxili orqanlarımız bayıra tökülə bilər.

–Yaxşı, ata.

Begemotlar.

–O yumşaq, gülməli ağızları ilə sizi qan xəmirinə çevirə bilərlər. Quruda isə sizdən iki dəfə sürətlə qaçırlar.

–Yaxşı, ata.

Kaftarlar.

–Təbiətdəki ən güclü çənələrə sahibdirlər. Elə bilməyin ki, kaftarlar qorxaqdır və yalnız leşlə qidalanırlar. Boş söhbətdir! Onlar sizi heç uf demədən, diri-diri də yeyə bilərlər.

–Yaxşı, ata.

Oranqutanlar.

–Bunların biri on adam gücündədir. Həm də sümükləri kibrit çöpü kimi qırırlar. Bəzilərini hələ balaca olanda tanıdığınızı bilirəm, lakin onlar indi yetişmiş vəhşilərdilər və zarafat qanmırlar.

–Yaxşı, ata.

Dəvə quşular.

–İlk baxışdan, ora-bura qaçan axmaq kimi görünürlər, hə? Amma bu dəvəquşular, zooparkdakı ən təhlükəli heyvanlardan biridir. Bir dimdik zərbəsi ilə boynunuzu qırar, yaxud qabırğalarınızı əzə bilərlər.

–Yaxşı, ata.

Hind maralı.

–Necə də gözəl görünürlər, elə deyil? Əgər erkəyini çox əsəbləşdirsəniz, bu kiçicik buynuzu ilə bədəninizi xəncər kimi dəlik-deşik edərlər.

–Yaxşı, ata.

Təkhörgüclü dəvə.

–Bircə tüpürcəkli dişləklə ətinizin böyük bir parçasını qoparda bilər.

–Yaxşı, ata.

Qara qu quşu.

–Dimdikləri ilə kəllənizi deşər, qanadları ilə isə qollarınızı qıra bilər.

–Yaxşı, ata.

Kiçicik quşlar.

–Dimdikləri ilə barmaqlarınızı biskivit kimi deşib yeyə bilərlər.

–Yaxşı, ata.

Fillər.

–Ən təhlükəli vəhşilərdir. Zooparklarda ziyarətçi və heyvan baxıcları ölümünün ən əsas səbəbi bu heyvanlardır. Gənc yaşlarında olan bir fil, qollarınızı və ayaqlarınızı asanlıqla qoparar , bədəninizi slindir kimi ayağı altına salıb əzə bilər. Belə bir hadisə Avropada bir zooparkda baş verib, kiçik pəncərədən filin damına girən yazıq bir adamın taleyi məhz belə olmuşdu. Daha yaşlı və səbirli bir heyvan olsa sizi divara qısar ya da üstünüzdə oturar. Danışanda adama gülməli gəlir, amma bu mövzuda düşünmək lazımdır!

–Yaxşı, ata.

–Keçərkən heç yanlarında durmadığımız heyvanlar da var. Ancaq onların təhlükəsiz olduqlarını düşünməyin. Hətta kiçik heyvanlar da özlərini müdafiə etməli olurlar. İstənilən vəhşi heyvan amansız və təhlükəlidir. Ola bilsin o sizi öldürməyəcək amma şikəst qoya biləcək. Onlar cırmaqlayır, dişləyirlər və birdən iltihablı bir şiş bədəninizdə baş qaldırır, hərarətiniz qalxır, xətəxanada yatmalı olursunuz.

–Yaxşı, ata.

Biz dəniz donuzlarının yanına gəldik, atam dünnəndən bəri onları da Maxişa kimi pəhriz saxlamağa məcbur etmişdi. Atam onların qəfəsini açdı, cibindən yemlə dolu qutu çıxarıb döşəməyə tökdü.

–Bu dəniz donuzlarını görürsünüz?

Bəli, ata.

Yazıq heyvancıqlar qarğıdalı dənələrini görən kimi, aclıqdan titrəyirdilər.

–Belə, belə… Atam dəniz donuzlarına doğru əyilib onlardan birini ovucuna aldı. -Təhlükəli deyillər.

Bu anda digər dəniz donuzları da ətrafa dağıldılar.

Atam güldü. İncə səslər çıxaran bu şirin heyvanlardan birini mənə doğru uzatdı, görünür bu günki dərsi xoş notlarla tamamlamaq istəyirdi.

Dəniz donuzu qollarımın arasında həyəcan içində idi. Hələ çox kiçik idi. Qəfəsə doğru gedib, onu diqqətlə yerə buraxdım, dərhal anasının yanına qaçdı. Bu dəniz donuzlarının vəhşi olmamalarının yeganə səbəbi (onlar nəinki dişləmir, heç cırmaqlamırdılar da) əhliləşdirilimiş olmalarıydı. Əks halda vəhşi dəniz donuzu çılpaq əllə tutmaq bıçağı ən iti yerindən tutmaq kimi bir şeydir.

Dərsimiz qurtardı. Ravi ilə mən isə qaşqabağımızı salladıq və bir həftə boyunca atamızdan küsülü qaldır. Anam da ondan incimişdi. Begemotların hovuzunun yanından keçəndə üzlərindən sevimli dostları olan keçilərdən birini itirdiklərinin kədərini hiss etdim.

Fəqət insan atasını sevirsə, ona qarşı necə gələ bilər ki? Həyat davam edir, sənsə az qala pələngləri heç vecinə də almırsan. Bu azmış kimi, hələ Ravini etmədiyi bir işə görə günahlandırmışdım. O isə öz-özlüyündə deyirdi: “Yaxşı, qoy bir fürsət düşsün, növbəti keçi sən olacaqsan!”

Bölüm 9

Heyvanları insanlara öyrətmək zoopark idarə etmə sənətinin və elminin əsasıdır. Əsas məqsəd heyvanla arandakı məsafəni minimuma endirə bilməkdir. Vəhşi təbiətdə bir flaminqonun üç yüz metr uzaqlığında dayansan narahat olmaz, amma bu məsafəni kiçiltdikcə narahat olmağa başlayar. Bu məsafəni pozanda o uçub üç yüz metr uzaqlıqda dayanmağa başlayacaq, siz onun arxasınca qaçıb yorulanadək, bu oyun davam edəcək. Hər bir heyvanın özünə məxsuz məsafə anlayışı var və hər birisi bunu özünəməxsus şəkildə ölçür. Pişiklər baxıb tamaşa edir, ceyranlar qulaq asır, ayılar havanın qoxusunu içinə çəkir. Məsəlçün maşının içində zürafəyə 30 metrə qədər yaxınlaşa bilərsiniz, amma piyada olaraq 150 metrə qədər uzaqlıqdan sizi görüb qaçmağa başlayacaq. Xərçənglər on metr uzaqlıqdan qaçmağa başlayır, şimpanzelər isə 20 metrdən sizi görüb budaqların arasında uzaqlaşmağa başlayır. Afrika camışları yetmiş beş metrdən yad canlını görüb uzaqlaşır.

Aradakı məsafəni kiçiltmək üçün istifadə etdiyiniz üsul, heyvanı tanımağınızdan, ona yaratdığınız yaşayış şəraitindən, yeməkdən, onu qorumaqdan çox asılıdır. Əgər sadalanan şərtlərə əməl etsəniz, mənəvi cəhətdən taraz, daim hərəkətdə olan, sağlam, uzun ömür yaşayan, yaxşı qidalanan, təbii davranan və cəmiyyətə qaynayıb qarışan (ən yaxşı sübut budur), artıb çoxalan, əsəbi olmayan bir vəhşi heyvanınız olacaq. Deyə bilmərəm ki, zooparkımız San Dieqodakına, Torontodakına ya da Berlindəkinə, Sinqapurdakına bənzəyir, lakin əsl zoopark idarəçisi dərhal tanınır. Atamın zoopark işində anadangəlmə istedadı var idi. Rəsmi bir təhsil almasa da, instinktiv reaksiyalar verirdi, həm də çox ayıq adam idi. Bir heyvana baxıb, onunla bağlı hər şeyi deyə bilirdi. İşçilərinə yüksək maaş verirdi deyə onlar da canla-başla işləyirdilər.

Bölüm 10

Yenə də bəzən zooparkdan qaçmağa can atan heyvanlar olur. Razı qalmadıqları yerlərdə zorla saxlanılan heyvanlar buna ən yaxşı nümunədir. Hər heyvanın təmin edilməli olan təbii bir yaşayış məkanı var. Sığınacağı çox günəşli, çox rütubətli ya da çox boşdursa, yuvası çox yüksəkdə ya da düz qəfəsin ortasındadırsa, yeri çox qumludursa, yuva qurmaq üçün az sayda budaq varsa, yemək təknəsi çox alçaqdadırsa, içində yuvarlanmaq üçün palçığı çox azdırsa, buna bənzər bir çox başqa səbəbdən heyvan narahat olacaq. Əsl məqsəd vəhşi təbiətdəki həyat şəraitinin eynisini təqlid etmək deyil, onun mahiyyətini anlamaqdır. Sığanacağın içindəki hər şey əlverişli olmalıdır, heyvan ona tezliklə öyrəşsin deyə. Əlverişsiz şəraiti olan zooparklar heç olmasa yaxşıdır. Digər zooparkların adına ləkə gətirirlər.

Qaçmağa ən yönümlü heyvanlar əsasən, tam yetişkin yaşda tutulan heyvanlardır. Çünki onlar bu yaşdan sonra yeni xəyali dünyalar yaratmağa ya da yeni həyatlara alışmağı bacarmayacaq qədər köhnə həyat şəraitinə öyrəşiblər.

Lakin zooparkda doğulub, orda yaşayıb və oranın şəraitinə öyrəşən, insanların varlığından narahat olmayan heyvanlar da bəzən ordan qaçmağın yollarını axtarırlar. Bütün canlı varlıqların içərisində, qəribə və ağlasığmaz bir çılğınlıq sevdası yatır. Bu çılğınlıq canlını xilas etməyə, həyat şəraitini yaxşılaşdırmağa çox gərəklidir. Belə bir instinktiv çılğınlıq olmadan heç bir canlı həyatda qala bilməz.

Qaçmaq səbəbləri nə olursa olsun, zoopark işçilərinin bilməli olduğu tək şey budur ki, heyvanlar harasa başqa yerə deyil, başqa şəraitlərə sahib olmaq üçün qaçırlar. Ola bilsin, yaşadıqları yerlərdə nə isə onları narahat edib, hansısa düşmənin hücumu, daha güclü bir heyvanın onun üzərindəki ağalığı, hansısa gurultu və s. olanda heyvanlar buna qaçmaqla reaksiya verirlər. Hər heyvan qaçıb gedə bilər, ən azından ömründə bir dəfə də olsa bunu sınaqdan keçirər. Toronto zooparkında (deməliyəm ki, əla zooparkdır) bəbirlərin altı metrə qədər yüksəkliyə tullana bildiklərini oxuyanda çox təəccübləndim. Bizim Pondişeridə aslanların ərazisindəki hasarlar beş metr hündürlükdə idi. Bizim aslanlarımız Rozi və Kopikat hasarları çox hündür olduğu üçün yox, yaşayış şəraitləri yaxşı olduqları üçün heç yerə qaçmamışdılar. Qaça bilən heyvanlar isə naməlim bir aləmə baş alıb gedirlər və heyvanalrın ən çox zəhləsi gedən şey naməlum yerlərdir. Qaçıb gedən heyvanlar adətən onları ətraf aləmdən qoruyan ilk qarşılarına çıxmış yerə gizlənirlər və ancaq onların gizləndiyi yerin sərhəddlərini aşanlara qarşı aqressiv olurlar.

Bölüm 11

Gəlin 1933-cü ildə Sürix zooparkıdan qaçan qara dişi panteri yada salaq. Heyvancığaz zooparka təzə gəlibmiş və erkək panterlə yaxşı yola gedirmiş. Amma bədənində cürbəcür yerlərdəki pəncə izləri aralarındakı mübahisədən xəbər verirdi. Zoopark işçiləri nə edəcəklərinə hələ qərar verməmiş, panter gecənin bir vaxtında, qəfəsin yuxarı hissəsindəki barmaqlıqları qıraraq yoxa çıxır. Vəhşi bir ətyeyən heyvanın yoxa çıxdığını eşidən sürixlilər həyəcana qapılırlar. Hər yerə tələlər qurulur, ov itləri ətrafa buraxılır. On həftə ərzində panterin izinə düşə bilmirlər. Ən axırda onu 180 km aralıdakı bir ferma ambarının altında adi bir fermer tüfənglə vurub öldürür. Onun yaxınlığında bir cüyür leşinin artıqlarına rast gəlmişdilər. Böyük, qara, iri tropik pişiyinin, İsveçrənin sərt qışında iki aydan çox nəzərə çarpmadan, heç bir insana hücum etmədən, həyatda qala bilməsi, zooparkdan qaçan heyvanların qatil olmadıqlarına ən yaxşı sübutdur.

Belə hadisələr minlərlədir. Tokio şəhərini tərsinə çevirib silkələsəniz, yerə töküləcək heyvanları görüb dəhşətə gələcəksiniz. Pişiklər və itlər onlar arasında ən çox olacaq, lakin, bao ilanları, komod əjdahaları, timsahlar, oranqutanlar, qabanlar çətirinizin üstünə yağış kimi töküləcək. Bir yandan da hamı o heyvanları, Meksikanın balta dəyməyən meşələrində axtarır! Ha! Ha! Bu çox gülməlidir! Görəsən insanlar nə düşünür?

Bölüm 12

Bəzən o həyəcanlanmağa başlayır. Lakin mən buna reaksiya vermirəm (az danışıram). Bunun səbəbi öz həyat hekayəsidir. Yaddaş okean kimidir və o okeanın dalğaları üzərində batıb çıxır. Onun dayanacağından qorxuram. Amma bir yandan da mənə həyat hekayəsini danışmaq istəyirdi. Davam edirdi. Aradan keçən bu qədər ilə baxmayaraq, hələ də içində Riçard Parker üçün dua edir.

Suyuşirin bir adam idi. Hər dəfə onu görməyə gedəndə mənə şimali Hindistana xas, ləzzətli vegeteryan süfrəsi açırdı. Nə vaxtsa ona ədvalı yeməkləri sevdiyimi demişdim. Belə mənasız bir şeyi ona niyə dediyimi hələ də anlaya bilmirəm. Bu başdan-ayağa yalandır. Yeməyimin içinə qaşıq-qaşıq qatıq tökürəm ki, acılığı olmasın. Heç nə kömək etmirdi. Hər dəfə eyni şey olurdu. Dadbilmə hüceyrələrim büzüşüb ölür, dərim bibər kimi qızarır, gözlərim yaşarır, başım od almış evə bənzəyir və həzm sistemim otbiçən maşın udmuş Boa ilanı kimi parçalanırdı.

Bölüm 13

Bir sözlə şirlərlə dolu bir yerə düşsəniz, şirlər sizi ac olduğu üçün (zooparkda onları doyana qədər yemləyirlər) ya da vəhşi olduqları üçün deyil, onların ərazilərinə girdiyiniz üçün parçalayacaqlar.

Bax buna görə sirkdə işləyən heyvan təlimçiləri, səhnəyə şirdən öncə çıxırlar ki, şirlər bunu görüb ərazinin kimə aid olduğunu anlasın. Bu minvalla təlimçilər, qəfəsin şirə aid deyil, təlmiçiyə aid olduğunu anlayır və bu şirlərin ən yaxşı anladığı şeydir. Bu onların boyun əydikləri bir şeydir. Şirlərin səhnəyə necə çıxdıqlarına tamaşa edin, o qüdrətli yırtıcı, “meşələrin kralı” qorxudan quyruqlarını ayaqlarının arasında sıxırlar, ürkək addımlarla səhnənin kənarı ilə sürünürlər, ərazi açıq və dairəvi olduğu üçün gizlənməyə heç bir yer tapmırlar və bu onları daim həyəcanda saxlayır. Önlərində isə güclü bir ağaları var, amiranə, “supermen”, onun sözlərinə qulaq asmaq məcburiyyətindədilər. Ya ağızlarını iri açıb oturar, ya nazik kağız çəkilmiş halqanın ortasından tullanar, ya botunun içi ilə sürürnər ya da yerdə yuvarlanar. “Necə də qəribə şirdir – onlar düşünürlər. – Hələ beləsi ilə qarşılaşmamışdım. Heç nədən qorxmur və özünə inamı var. Dostlar, biz də dürüst olaq ki, axşam yemimizi yeyə bilək. Çoxlu yatmaq bizi onsuz da canımızdan bezdirib. Ən azından qonur ayılar kimi velosipedə minmirik və şimanzelər kimi havada boşqabları tutmağa məcbur deyilik”.

Təlimçinin etməli olduğu tək şey “süpermen” kimliyini axıra kimi saxlamaqdır. O bircə anlıq özünü zəif göstərsə bu ona çox baha başa gələcək. Heyvanlar arasında da düşməncə və dağıdıcı münasibətlərin səbəbi qarşılıqlı güvənsizlikdir. Qarşınızdakı heyvana yerini göstərməlisiniz. Heyvanların da eynilə insanlar kimi, ictimai təbəqə anlayışı var. Ancaq bu yolla heyvanlar özlərini necə aparacaqlarını, harda, nə edəcəklərini, nə vaxt yemək yeyib, su içəcəklərini müəyyənləşdirirlər. Heyvan hansı sosial təbəqədən olduğunu bilməyənə qədər, həyat onlar üçün dözülməz olur. O daim əsəbləşib, ora-bura vurnuxacaq, bu isə çox təhlükəlidir. Yeri gəlmişkən, sirk təlimçiləri sosial təbəqələrinə görə heyvandan daha yüksəkdə durduğunu göstərmək üçün heç də həmişə gücə əl atmırlar. Belə ki, Haydeqqer 1950-ci ildə yazırdı ki: “İki heyvan qarşılaşanda, onlardan hansı o birisini qorxuda bilsə, o daha yüksək sosial təbəqəyə qalxır. Heyvanlar aləmində isə heç də hər şey əzələ nümayişi ilə həll olunmur bəzən bir baxışla həll oluna bilər”. Bu heyvanların mahir bilisici Haydeqqerin fikridir. O uzun illər əvvəl Bazeldə, sonra isə Sürixdə zoopark direktoru vəzifəsində işləyib. Heyvan davranışlarını isə heç kimin bilmədiyi qədər dərindən bilir.

Adətən fiziki güc deyil, ağıl qalib gəlir. Sirk təlimçisi psixoloji qələbə qazanır. Yad yer, təlimçinin dimdik duruşu, sakit davranışları, sabit baxışları, qorxusuz addımları, qəribə kükrəmələri (məsəlçün, qamçısını yerə vurması ya da fit çalması), bütün bunlar heyvanı qorxudur və özünə olan inamını qırır, ondan istənən, haradasa dayanmağı, nəyisə etməyi canla başla yerinə yetirir. Hər ikisi vəziyyətdən razıdır, “ikinci” sadəcə dayanıb əməl edir, “birinci” isə tamaşaçılara çevrilib elan edir: “Tamaşa davam edir! İndi isə xanımlar və cənablar, həqiqi alov halqasının içindən atlamanı görəcəksiniz…”

Bölüm 14

Maraqlı olan bir məqam da var ki, təlimçilərlə münasibətdə ən çox aşağı təbəqədə dayanan şirlər trükləri daha tez öyrənir. Həmçinin onlar “supermen” təlimçidən daha çox şey qazana bilir. Söhbət təkcə əlavə yeməkdən getmir, o həm də daha güclülərdən müdafiəni təmin edir. Daha böyük və güclülər sirk tamaşalarında sakitcə rəngli kötüklərin üstündə oturarkən, daha sözəbaxan şirlər, ortalıqda gəzir, təlimçinin əmrlərini yerinə yetirirlər.

Eyni şey başqa sirk heyvanlarına da aiddir, elə bütün bütün zooparklarda eyni səhnə yaşanır. Özünü aşağı təbəqənin canlısı kimi aparan heyvan xidmətçidən daha çox şey qazanır. Sadiqliyini göstərmək üçün o çalışır daha sevimli, daha nəvazişli olsun. Pişikkimilərin çoxu və bizonlar da, marallar, vəhşi qoyunlar, meymunlar və başqa bir çox heyvanlar özlərini belə aparar. Zooloqlar isə bunu yaxşı bilir.

Bölüm 15

Onun evi məbədə bənzəyir. Evə girəndə, dəhlizdə çərçivəyə salınmış, fil başlı tanrı Qaneşin şəkli asılıb. O baxışlarını düz irəliyə zilləyib, al yanaqlı, şişman, başında tacı və gülümsəyən vəziyyətdə təsvir olunub. Üç əlində cürbəcür əşyalar tutub, dördüncüsünü isə salam və xeyir-dua vermək üçün bayıra doğru açıb. O maneələri aşmağa kömək edən, müdrüklük verən tanrı və öyrətmə ustadıdır. Olduqca şəndir, ona bircə nəzər salmaq yetərli oldu, mənim də üzümdə qeyri-iradi bir gülüş peyda oldu. Onun ayaqlarının önündə sadiq bir siçan var, sanki onun atıdır. Çünki əfsanəyə görə Qaneş siçanın belində səyahət edib. Onun şəkli ilə üzbəüz divarda isə taxtadan bir xaç asılıb.

Qonaq otağında divanın yanındakı masada, Qvadalupalı Məryəm Ananın kiçik çərçivəli rəsmi var, yaxası açıq köynəyinin içindən çiçəklər tökülürdü. Onun yanında isə İslamın müqəddəs məbədi olan Kəbənin qara örtüklü bir rəsmi var, rəsmdə Kəbənin ətrafını minlərlər hacı əhatə edir. Televizorun üstündə kainatdakı hərəkətləri və zamanın axışını rəqsləri ilə müəyyənləşdirən, Şiva Nataracanın tunc heykəli qoyulub. O yaralanmış qaranlıqlar iblisinin üstündə dayanıb rəqs edir, onun dörd əlini də bağlayaraq bir ayağı ilə tutub, bir ayağını isə havada saxlayıb. Deyilənə görə Nataraca bu ayağını yerə endirəndə zaman dayanacaq.

Mətbəxdə bir mehrab vardı. O bufetin üstündə, qapıların yerindən kəsilmiş əyri arkanın içində idi. Qapıların arxasında gecələr mehrabın içindən işıqlanması üçün sarı lampalar var idi. Balaca bir mehrabda iki şəkil var idi: yandakında, elə həmin Qaneş, ortadakı geniş çərçivədə isə gülümsəyən sarı rəngdə fleyta çalan Krişna təsvir olunub. Hər ikisinin alnında, şüşənin üstündən qırmızımtıl-yaşıl rəngdə tozdan nöqtə-xal qoyulmuşdu. Mehrabın üstündə misdən düzəldilmiş çanağın içində üç kiçik rəsm də verilib. O, onların hər birini adıyla tanıyır: Lakşimi, Parvatinin simasına bürünmüş Lakti və Krişna. Krişna bu dəfə dünyanı vecinə almayan bir gənc kimi təsvir olunub. Tanrıların arasında ortadan kəsilmiş və çəyirdəyi çıxmış avokadoya bənzər, hindilər üçün erkək və dişi başlanğıcı bildirən, daşdan hazırlanmış Şiva yoni linqa adlı bir nəsnə dururudu. Çanağın bir yanında isə ayaqlı bir dayağın üstünə qoyulmuş balıq qulağı və digər yanında isə misdən kiçik zəng qoyulub. Ortada bar-bərəkətin simvolu olan bir neçə düyü və solmağa başlamış bir çiçək var idi. Bütün əşyalar sarımtıl-qırmızılı zərlərlə örtülmüşdü.

Aşağı rəfdə, cürbəcür ayin predmetləri qoyulmuşdu: su ilə dolu böyük ağzı olan bir bardaq, gümüş qaşıq, fitili yağa batırılmış bir qaz lampası, tüstü çubuqları və qırmızı tozla, sarı tozla, düyü dənələri və noğul-nabatla dolu kiçik qablar var idi.

Qonaq otağında daha bir Müqəddəs Ana var idi.

Yuxarıdakı iş otağında, bilgisayarın yanında tuncdan, oturmuş bir Qaneş heykəli daha, divarda Braziliyadakı nəhəng çarmıxa çəkilmiş İsa heykəlinin çərçivəyə salınmış rəsmi. İsa çox mənalı əzab çəkir. Səccadə yerə salınıb, onun baş tərəfində isə üzü məxmərlə örtülmüş və ortasında ərəbcə tək bir söz yazılmış kitab durur. Bu söz ərəbcə Allah deməkdir.

Yatağının yanındakı gecə masasının üstündəki kitab isə Tövratdır.

Bölüm 16

Hamımız sanki azad insanlar kimi dünyaya gəlirik, elə deyilmi? Hər şeydən, hətta dindən belə uzaq yaşayırıq, o vaxtadək ki, bir xeyirxah dayı bizi qucağına alıb Tanrının hüzuruna aparır. Lakin, çoxumuz üçün bununla da iş bitir. Yox əgər bizi dinlə bağlı yeni macəralar gözləyirsə, bunlar bizim xeyrimizə deyil, zərərimizə olurlar, belə ki, zamanla çoxumuz Tanrıya olan inamı itiririk. Mənim həyat hekayətim isə tamam başqadır. “Xeyirxah dayı” əvəzinə məni Tanrının hüzuruna çıxaran qorxunc bir xala idi, dindar bacı idi, o elə də yeni dövrə aid deyildi, elə məni də lap kiçik bir uşaq olanda götürüb məbədə aparmışdı. Rohini xalam sevinc içində yenicə doğulan kimi məni götürüb Tanrı Ananın hüzuruna aparmışdı. O özlüyündə demişdi ki: “Qoy bu onun dünyanı ilk simvolik gəzintisi, ilk samskarası (sanskritcə qüsursuzlaşdırma deməkdir) olsun”. Söz yox, bu simvolik bir gəzinti idi. Maduraiyə getdik (Hindistanın Tamiland ştatında şəhər adı – red.) yeddi saatlıq qatar yolu ilə həyatımın ilk səyahətini etmişdim. Amma əsas bu deyil. Biz qatardan düşüb anamın qucağında, xalamın da məni bir tərəfdən tutub dartışdırmasının müşayəti ilə bir hindli ayinində iştirak etdik. Məbədi ilk gəzişimlə əlaqədar elə bir aydın xatirəm yoxdur, ancaq tüstü qoxuları, bəzi işıq oyunları və kölgələr, alovlar, rəngbərəng parçlar, oranın isti, nəmli və sirli havası ilə bağlı bəzi təsəvvürlərim qalıb. Bununla da qarğıdalı dənəsi qədər kiçik din toxumu yetişmək üçün içimə əkilmişdi. O gündən sonra həmin toxum dayanmadan böyüdü.

Mən hindusam, qırmızı xına ilə dolu çanaqlara və ağzına kimi qızılı kurkuma tozu ilə dolu səbətlərə görə, çiçək çələngləri və qırıq hind qozuna görə, Tanrının gəlişini xəbər verən zəng səslərinə görə, simli nadasvaranın naləsinə və baraban savaşına görə, çılpaq ayaqların az günəş işığı düşmüş qaranlıq dəhlizlərə döyülməsinə görə, tüstü qoxularına görə, qaranlıqda fırlanan yağlı çıraqlara görə, şirin səsli bhadcanlara görə, şükranlıqla başını yelləyən fillərə görə, divarlardakı rəngbərəng freskalara görə, alınlara çəkilmiş cürbəcür simvollara görə, ancaq bir mövzuda, inam haqqında danışan insanlara görə. Mən bu parlaq təsvirləri onların mənasını anlamazdan çox-çox əvvəllər yadda saxlamışam. Qəlbimin hökmü ilə saxlamışam. Hind məbədində özümü evdəki kimi hiss edirəm. Hər dəfə ordakı Varlığı hiss edirəm, lakin o təkcə mənə yönəlməyib, hər kəsi içinə alıb. Hər dəfə müqəddəs məbədin içində qoyulmuş Tanrı Murtinin heykəli ilə göz-gözə gələndə ürəyim dəli kimi döyünməyə başlayır. Özümü sözün əsl mənasında müqəddəs, dünyəvi bir çevrənin içindəymiş kimi hiss edirəm. Əllərim hörmət dolu bir ibadət hərəkəti ilə qovuşur. Tanrılara, bizə müqəddəs bir hədiyyə kimi geri qaytardığı şəkərləri sunmaq həyəcanı ilə yaşayıram. Ovuclarım alovun istiliyinin həsrətini çəkir.

Lakin din, ibadətdən və ritualdan böyük bir şeydir. Onun içində dini ayinlərin, ibadətin izləri var. Yenə də bunu hindus kimi deyirəm. Həm də dünyanı da hindus gözü ilə görürəm. Brahman deyilən bir şey var, o dünyanın ruhu, dayağıdır, onun ətrafında bütün varlıq, zaman və məkan geyim kimi dolanıb. Bir də Nirquna-Brahman var, onun nə mahiyyəti, nə keyfiyyəti var, görünməz, toxunulmaz, hiss olunmazdır, bizim kasıb dil imkanlarımızla onu ancaq Tək, Həqiqi, Yeganə, Mütləq başlanğıc, Ali gerçəklik, Varlığın əsası adlandırmaq olar, bunlar Niqura-Brahman üçün çox kasıb bir libas olsa da onu qismən ifadə edə bilir. Elə burda heç nə anlamadan duruxub qalırsan. Bir də Saquna-Brahman var, bütün keyfiyyətlər bir geyim kimi onun üstünə biçilib sanki. Onu səsləyəndə, eyni zamanda Şivanı da, Krişnanı da, Şaktini də, Qaneşi də səsləmiş oluruq, ona müəyyən xarakterlər yaraşdırmaq olar, onu sevən, mərhəmət bəsləyən, eyni zamanda dəhşətli birisi kimi tanıya bilərik, hətta onu öz qohumumuz da saya bilərik. Saquna-Brahman, Brahmanlığın ortaya çıxmasıdır, o bizim dar şüurumuzda özünü belə ifadə edir. O, təkcə tanrı simasında deyil, insanlarda, heyvanlarda, ağaclarda, münbit torpaqlarda, (torpaq tanrının möhürünü üzərində daşıyır) qarşımıza çıxan bir Brahmandır. Həyatın həqiqəti odur ki, Brahman atmandan heç nəyi ilə fərqlənmir, o bizim daxili gücümüz, daha sadə desək ruhumuzdur. Hər bir insanın ruhu dünya ruhu ilə, bulaqların yeraltı sularla əlaqədar olduğu kimi əlaqədardır. Dünyanı sözlə ifadə etməyə imkan verməyən, ifadə olunmaz edən, həm də bizim mahiyyətimizi təşkil edən şey, daxilimizdən bayıra çıxıb özünü göstərməyə çalışan məna ilə eynidir. Sonsuzluq içində son, son içində sonsuzluq gizlənib. Məndən xəbər alsanız ki, Brahmanla atman arasında necə əlaqə var, mən deyərəm ki, Ata, Oğul və Müqəddəs Ruh arasında olan əlaqə kimi, sirli bir əlaqə var. Nəhayət ki, burda bir şey aydındır, atman Brahmana doğru can atır, mütləq Başlanğıca nail olmağa çalışır, o bu dünyada səyyah kimi səyahət edir, doğulur və ölür və yenidən doğulur və yenidən ölür, yenidən və yenidən, o vaxtadək ki, öz içindəki səyyahdan azad olur. Azad olmanın bir çox yolu var, istiqamət həmişə eynidir, amma bunu fərqli yollarla edirlər, bu yollar Karma Meyli adlanır.

Hinduizmin müqəddəs mahiyyəti bundan ibarətdir və mən bütün həyatım boyunca hindus olmuşam. Məhz hinduizm nəzəriyyəsi ilə həyatda özümə yer tutmuşam.

Bir sözlə buna elə də qapılmaq lazım deyil, ifrat fundamentalistlər kimi, bütün varlığı ilə ona bağlanmaq lazım deyil. İndi yadıma Krişna Həzrətlərinin hələ tanrı olmasından əvvəl, çobanlıq etdiyi dövrlərdə baş vermiş bir hekayət düşdü. O hər axşam sağınçı qızları yanına çağırıb meşənin dərinliyində onları rəqs etdirirmiş. Onlar da gəlib rəqs edirlərmiş. Gecə, qaranlıq hər tərəfi bürüyüb, ocağın işığında musiqinin tempi get-gedə artar, qızlar özlərini ağalarının qoynunda hiss edirmiş kimi rəqs edirlərmiş, bütün gücləri ilə ona can atırlarmış. Amma onlardan istənilən biri Krişnaya sahib olmaq istərsə dərhal yoxa çıxarmış. Burdan çıxan nəticə odur ki, biz Tanrını qısqanmamalıyıq.

Burda, Torontoda mənim üçün çox dəyərli olan bir qadın var. O məni özünə oğulluğa götürüb yanında böyütmüşdü. Mən onu Ci xala deyə çağırırdım, onun bundan xoşu gəlir. Kvebeklidir. Otuz ildir Torontoda yaşamasına baxmayaraq fransızca düşüncəsi bəzən onun ingiliscə sözlərimi anla-mamasına gətirib çıxardır. Belə ki, o bir dəfə mənin “Hare Krişna” sözümü, “Hayeles Xristian” (ingiliscə “dazbaş xristian” deməkdir –tərc) kimi eşidib, yanlış anlamışdı. Lakin, bu özlüyündə daha dərin məna daşıyırdı. Ona əslində nə dediyimi izah edəndə, ortaya maraqlı bir həqiqət çıxmışdı. Hindlilər Tanrını sevmək qabiliyyətinə görə başı keçəl xristianlar idi, eynilə Tanrının hər şeyin içində olduğuna inanan müsəlmanlar isə saqqallı xristianlar və hindlilər idi, həmçinin tanrıya sədaqəti olan şlyapalı xristianları isə eynilə başı sarıqlı müsəlmanlarla eyniləşdirmək olardı.