İliada

BUNLARI BİLMƏK VACİBDİR

Homerin “İliada” əsəri məşhur Troya müharibəsi haqqındadır. Əsərdə bir çox qədim yunan şəhərlərinin, tayfalarının, qəhrəmanlarının adları çəkilir. Onların hər biri haqqında yunan mifologiyasında geniş məlumatlar tapmaq olar. Hər bir yunan oxucusu bu məlumatlara malik idi. Qoca Homer də öz əsərini, sözsüz ki, məlumatlı yunan oxucusu üçün yaratmışdı.

Bütün bunları nəzərə alaraq öz oxucumuza ünvanlanan bu kitaba ön söz yazıb “İliada”da adı çəkilən qəhrəmanlar, ilahlar, şəhər və tayfalar haqqında kiçik məlumat verməyi lazım bildik.

Qədim Yunanıstan

Qədim Yunanıstan müstəqil şəhər-dövlətlərdən ibarət idi. Bu şəhərlərdən hər birinin öz hökmdarı, ordusu və sərkərdələri var idi.

Ən məşhur şəhərlərdən biri indiki Yunanıstanın paytaxtı olan Afina idi. Bu şəhərin adı müharibə və müdriklik ilahəsi Afinanın şərəfinə qoyulmuşdu.

“İliada”nın əsas qəhrəmanları da müxtəlif yunan şəhərlərinin hökmdarları idi.

Aqamemnon Mikena və Tirinf, qardaşı Menelay isə Sparta şəhərinin hökmdarı idi.

Diomed Arqos şəhərinin hökmdarı idi. Bu şəhər-dövləti məşhur yunan qəhrəmanı Heraklın nəslindən olan hökmdarlar idarə edirdilər.

Odisseyin vətəni İon dənizində yerləşən adalardan biri – İtaka idi.

Axeylilərin müttəfiqi olan İdomeney Krit ada-şəhərinin hökmdarı idi.

Axeylilərin digər müttəfiqi – Nestor Pilos şəhərinin hökmdarı olmuşdur.

Troyalıların müttəfiqi Sarpedon Kiçik Asiyada, indiki Türkiyə Respublikasının ərazisində yerləşən Likiyanın hökmdarı idi.

Yunanıstanın ən qədim tayfaları olan axey, ion, dori və eollar bütün ölkəyə səpələnmişdilər. Onların nümayəndələrinə hər şəhərdə rast gəlmək olardı. Bu tayfalar arasında axeylilər daha məşhur idi. Məhz buna görə də Homer “İliada” poemasında bütün yunanları “axeylilər” adlandırır.

Axilles Yunanıstanın ən məşhur qəhrəmanı və mirmidonlar qəbiləsinin hökmdarı sayılırdı. Mirmidonlar axeylilərin bir hissəsi idi və Fessaliya vilayətində yaşayırdılar.

Qədim yunan ilahları

Öncə sərhədsiz, qaranlıq Haos vardı. Bütün dünya, ilahlar və insanlar Haosdan yaranıblar. Əvvəlcə Haosdan Geya – torpaq ilahəsi yaranır. Sonra torpaqdan çox-çox uzaqlarda yerləşən, sonu bilinməyən qaranlıq dünya Tartar yaranır. Bundan sonra Haosdan Eros – hər şeyi dirildən sevgi, Qaranlıq və İşıq, Uran – mavi səma yaranır. Uran Geya ilə ailə qurur və onların altı övladı olur. Bu övladlar qüdrətli, nəhəng və sarsılmaz titanlar idi. Uran onların gücündən qorxub övladlarını torpağın dərinliklərində zindana salır. Geya bu ağır yükü daşıya bilmədiyi üçün onların Urana qarşı çıxmağını istəyir. Lakin övladları ondan qorxurlar. Təkcə Kron hiylə ilə Urana qalib gəlir və baş ilah olur. Kron ilahə Reya ilə evlənir. Amma uşaqlarının onu devirəcəyindən qorxduğu üçün Reyanın həyata gətirdiyi bütün uşaqları udur. Sonuncu övladını Reya Krit adasında dərin bir mağarada dünyaya gətirir. Bu, Zevs idi. Reya onun əvəzinə Krona bələyə bükülmüş daş verir. Kron aldadıldığından duyuq düşmür.

Zevs isə doğulduğu mağarada böyüyür və boya-başa çatıb qüdrətli bir ilah olur. O, Krondan udduğu övladlarını geri tələb edir. Kron beş övladını bir-bir daxilindən çıxarır. Zevs onlarla birlikdə uca Olimpdə məskunlaşır. Zevs, bacı-qardaşları və onların tərəfində olan titanlar on il Krona qarşı mübarizə aparır, nəhayət, qalib gəlirlər. Bundan sonra onların arasında ən qüdrətli olan Zevs Hera ilə evlənir, Olimpdən bütün dünyanı və insanları idarə edir.

Qədim yunanların sitayiş etdikləri əsas ilahlar aşağıdakılardır:

Zevs – baş ilah, səma ilahı.

Hera – nikah ilahəsi.

Poseydon – dəniz ilahı.

Aid – yeraltı səltənətin ilahı.

Hefest – dəmirçilik ilahı.

İrida – xəbər ilahəsi.

Afrodita – gözəllik və məhəbbət ilahəsi.

Afina – müdriklik və döyüş ilahəsi.

Artemida – ovçuluq ilahəsi.

Apollon – günəş ilahı.

Latona – Artemida və Apollonun anası, analığı qoruyan ilahə.

Nika – qalibiyyət ilahəsi.

Femida − ədalət ilahəsi.

Tanat – ölüm ilahı.

Eros – sevgi ilahı.

Ares – müharibə ilahı.

Hermes – oğurluq, yalan, hiyləgərlik və ticarət ilahı.

Erida – nifaq ilahəsi.

Asklepi – müalicə ilahı.

Demetra – məhsuldarlıq ilahəsi.

Dionis – şənlik ilahı.

Helena

Sparta hökmdarı Tindareyin arvadının adı Leda idi. Onun Helena adlı qızı var idi, lakin əsatirə görə, Helenanın əsl atası Zevs olmuşdur.

Helena evlilik yaşına çatanda bütün Yunanıstandan ona ən qüdrətli sərkərdələr elçi gəldi. Bunların arasında Menelay, Odissey, Diomed, Patrokl və başqaları vardı. Tindarey bu qədər məşhur qəhrəmanın arasından seçim edə bilmir, həm də qorxur ki, hər hansını seçsə, digərləri onunla müharibə aparar. Bu zaman Tindareyin köməyinə İtaka hökmdarı Odissey çatır. Bəzi əsatirlərə görə, Odissey Helena ilə evlənmək üçün deyil, Tindareyə kömək edərək, əvəzində onun qardaşı qızı Penelopa ilə evlənmək niyyəti ilə Spartaya gəlibmiş. Tindareyi çıxılmaz vəziyyətdə görən Odissey ona belə məsləhət verir:

− Qızına elçi düşən bütün qəhrəmanları bir yerə topla. Qoy onlar and içsinlər ki, Helenanın seçiminə hörmətlə yanaşacaq və onun seçdiyi adama həmişə kömək edəcəklər.

Tindarey Odisseyin məsləhətinə əməl edərək qəhrəmanları bir yerə toplayıb onların qarşısında bu tələbi qoyur. Hamı razılaşır. Daha sonra Tindarey Helenanın Menelayı seçdiyini deyir. Zənn olunur ki, Menelayın qardaşı Aqamemnon bu seçimi etməkdə Tindareyə təsir göstərmişdi. Belə ki, Aqamemnon Tindareyin digər qızı Klitemnestra ilə evli idi.

Beləliklə, Menelay və Helena evlənirlər, Tindarey öldükdən sonra isə Menelay Sparta hökmdarı olur. Helena dünyaya bir qız və üç oğul övladı gətirir.

Paris

Paris Troya hökmdarı Priamın oğlu idi. Parisi dünyaya gətirməmişdən öncə Priamın arvadı Hekuba yuxusunda Troyanın yandığını görür. Yuxuyozanlar deyir ki, bu uşaq böyüyüb Troyaya bəla gətirəcək. Buna görə də onu öldürmək məsləhət görülür. Lakin Hekuba övladının öldürülməsini istəmir. Priam öz baş çobanı Agelayı çağırıb uşağı ona verir və onu öldürməsini əmr edir. Agelay ürəyiyumşaq insan olduğundan bunu edə bilmir, körpəni İda dağında tərk edir. Beş gündən sonra həmin yerə gedən Agelay uşağın sağ olduğunu görür. Demə, bu günlər ərzində onu dişi ayı əmizdirirmiş. Agelay uşağı evinə gətirir və adını Paris qoyur. Paris böyüyür və öküzləri otarmaqda çobana kömək edir, həm də tez-tez öküz yarışları keçirir. Bir dəfə Paris deyir ki, onun öküzünə hansı öküz qalib gəlsə, qızıl çələngi onun buynuzlarına taxacaq. Bunu eşidən müharibə ilahı Ares öküzə çevrilir və Parisin öküzünə qalib gəlir. Paris isə bir an belə düşünmədən qızıl çələngi qalib öküzə verir. Bu döyüşü Olimpdəki bütün ilahlar izləyirmişlər. Parisin belə ədalətli olması onların çox xoşuna gəlir.

Troya müharibəsinin əsl səbəbi məhz Parislə bağlı olmuşdur. Belə ki, qəhrəman Peleylə ilahə Fetidanın toyunda bütün ilahlar və ilahələr iştirak edirdi, təkcə nifaq ilahəsi Erida toya dəvət olunmamışdı. Buna görə də Erida üstündə “Ən gözəl xanıma” yazılmış almanı gizlicə bayram masasının üstünə atır. Bu almanı görən üç gözəl ilahə − Hera, Afina və Afroditanın arasında onun kimə aid olması üstündə mübahisə düşür. Onlardan hər biri almanın məhz ona verilməsini istəyir, lakin mübahisəni həll edə bilmədikləri üçün baş ilah Zevsə müraciət edirlər. Zevs onların mübahisəsinə baş qoşmaq istəmir. Elə bu anda onun yadına ədalətli Paris düşür. O, almanı Hermesə verir və ilahələrlə birlikdə İda dağına getməsini əmr edir.

Hermeslə üç ilahə bir göz qırpımında İda dağına − Parisin yanına gəlirlər. Hermes almanı Parisə uzadıb deyir:

− Paris, sən yaraşıqlı və ağıllısan. Zevs istəyir ki, sən üç qüdrətli ilahə arasında yaranmış mübahisəni həll edəsən. Bunun üçün sən onlardan birinə bu almanı verməlisən.

Paris razılaşır, ancaq istəyir ki, ilahələr ondan inciməyəcəklərinə and içsinlər. İlahələr and içirlər. Bundan sonra Paris onlara tək-tək baxır. Birinci Hera onu ələ almağa çalışır. Deyir ki, onu seçsə, bütün Asiyanın hökmdarı olacaq. İkinci Afina gəlir, Parisi ən gözəl və ən müdrik adam edəcəyinə söz verir. Üçüncü Afrodita gəlir və Parisə deyir:

− Sən necə də yaraşıqlısan! Belə bir oğlan bu dərədə çoban olmamalıdır. Niyə şəhərə gedib daha yaxşı yaşamırsan? İstəyirsən lap spartalı Helena ilə evlən. Əminəm ki, o səni görən kimi ərini atıb sevgilin olacaq. Sən heç Helena barədə eşitmisən?

Paris Helena barədə eşitmədiyini deyir. Afrodita isə Helenanı çox tərifləyir və and içir ki, alma ona verilsə, o, Parislə Helenanın qovuşmasına kömək edəcək. Paris çox düşünmədən almanı Afroditaya verir. Bu, Hera ilə Afinanın qəzəbinə səbəb olur və onlar birlikdə Troyanı necə məhv edəcəklərini fikirləşirlər.

Bir müddət sonra Paris və Agelay Troyaya yarışlara öküz aparırlar. Orada yarışlarda iştirak edən Paris üç mükafat qazanır və hökmdar Priamın oğullarına qalib gəlir. Özlərini təhqir olunmuş hesab edən Priamın oğulları onu öldürmək istəyirlər, bunu görən Agelay Priamın yanına qaçıb Parisin onun, yəni Priamın oğlu olduğunu deyir və illər öncə baş verənləri danışır. Bundan sonra Paris atasının sarayına gətirilir və onun haqları bərpa olunur. Lakin baxıcılar buna yenə də etiraz edir, onun Troyanın məhvinə səbəb olacağını söyləyirlər. Priam isə cavabında deyir ki, mənim gözəl oğlum ölməkdənsə, qoy Troya dağılsın!

Paris və Helena

Sparta hökmdarı Menelay bir dəfə Troyaya gəlib oradakı məbəddə qurbanlar kəsir və Parisin sarayında qonaq olur. Bunun əvəzində Paris də Spartaya gedib Menelayın qonağı olur. Ümumiyyətlə, qədim Yunanıstanda qonaq ən hörmətli şəxs hesab olunur və toxunulmaz sayılırdı. Buna görə də Menelay evinə gəlmiş Paris üçün doqquz gün ziyafət təşkil edir. Paris isə bu müddət ərzində Helenaya öz sevgisini bəyan edir. Bu arada Menelay qəflətən ölmüş babasının dəfni üçün Krit adasına getməli olur və qonaqları ilə Helenanı tək qoyur. Bundan istifadə edən Parislə Helena Menelayın sərvətinin çox hissəsini, Helenanın uşaqlarından yalnız oğlu Plisfeni götürüb Spartadan qaçırlar. Onlar Menelaydan qorxduqları üçün aylarla Yunanıstanın bir sıra şəhərlərində gizlənməli olurlar. Nəhayət, gedib Troyaya çatırlar və onların toyu olur. Helenanın gözəlliyi hamını valeh edir, Priam isə and içir ki, onu özü qoruyacaq.

Troya müharibəsi

Helena ilə Paris Spartanı tərk edən kimi ilahlar İridanı Menelayın yanına Krit adasına göndərirlər. İrida olanları Menelaya xəbər verir. O, qəzəb içində Spartaya dönür və Helena ilə birlikdə sərvətinin də aparıldığını görür. Parisdən intiqam almaq istəyən Menelay qardaşı Aqamemnonun yanına yollanır və kömək istəyir. Aqamemnon isə vaxtilə Helenaya elçi düşən sərkərdələri yanına çağırtdırır. Daha sonra onlara Pilos hökmdarı Nestor, Krit hökmdarı İdomeney, mirmidonların hökmdarı Axilles, onun dostu Patrokl və başqa məşhur yunan sərkərdələri qoşulur 29 hökmdarın 1200 gəmisindən ibarət görünməmiş bir donanma Troyaya tərəf üz tutur. Beləliklə, Aqamemnonun başçılığı altında Troyaya qarşı müharibə başlanır.

Bu müharibədə axeylilərə ilahələr Afina, Hera, Fetida, ilahlar Hermes, Hefest və Poseydon, troyalılara isə ilahə Afrodita, Artemida, Latona, ilahlar Apollon və Ares kömək edirdilər.

Homerin “İliada” poeması müharibənin onuncu ilinin təsvirindən başlayır. Əslində, buna qədər hər iki tərəf doqquz il müharibə aparır. Üstünlük vaxtaşırı gah axeylilərə, gah da troyalılara keçir.

Poemanın “İliada” adlanması Troya şəhərinin həm də İlion adlanması ilə əlaqədardır. Amma bu barədə bir çox araşdırmaçıların fikirləri fərqlidir, belə ki, Troyanın ölkə, İlionun isə bu ölkənin əsas şəhərinin adı olduğunu iddia edənlər də var. “İliada” sözü iki hissədən ibarətdir. “İlion” şəhərin adını bildirir, “-ada” isə “dastan” deməkdir – İlion haqqında dastan.

Qədim yunan mifologiyası, inancları, adətləri, eləcə də Troya müharibəsi haqqında məlumat əldə etmək üçün Homerin “İliada” poeması, şübhəsiz ki, ən dəyərli ədəbi nümunələrdən biridir.

Birinci nəğmə
Bəlalar

Axeylilərin ordusu naməlum xəstəlikdən qırılırdı. Bu bəlanı onlara günəş ilahı Apollon göndərmişdi. Apollonun qəzəbinin səbəbi isə hökmdar Aqamemnonun kahin Hrisə pislik etməsi idi. Cəsur, mərd Axilles də buna görə Aqamemnona düşmən kəsilmişdi.

Qoca Hris axeylilərə əsir düşmüş qızını əsarətdən qurtarmaq üçün hər şeyə hazır idi. O, xeyli xərac topladı, Apollonun qızıl çələngi ilə bəzədilmiş əsasını da götürüb Aqamemnonun gəmisinə gəldi və yalvardı:

− Aqamemnon, Menelay və axeylilər! Olimp ilahları Troyaya qalib gəlməkdə sizə kömək olsunlar və evlərinizə sağ-salamat dönəsiniz! Apollonun xatirinə bu xəracı qəbul edin və qızımı azad edin.

Bütün axeylilər bu təklifə razı oldular. Lakin Aqamemnon onlarla razılaşmadı. Kahinə təkəbbürlə dedi:

− Ey qoca, bir də səni gəmilərimin yanında görməyim. Durma artıq, çıx get! Bir də bura gəlsən, Apollonun çələngi sənin köməyinə çatmayacaq. Gənc qızı isə azad etməyəcəyəm. O, mənim evimdə, ya toxucu dəzgahının arxasında, ya da yatağımda qocalacaq. İndi isə rədd ol, sağ qalmaq istəyirsənsə, bir də gözümə görünmə.

Qoca qorxusundan hökmdara bir söz deyə bilmədi, dənizin sahili ilə səssizcə getdi. Gəmilərdən uzaqlaşan qoca kədər içində Apollona yalvardı: “Gümüş oxlu Apollon, məni eşit. Sənə etdiyim bütün duaların, şərəfinə kəsdiyim bütün qurbanların əvəzində məni eşit və bircə arzumu yerinə yetir: göz yaşlarımın intiqamını axeylilərdən al!”

Apollon onun yalvarışlarını eşitdi, Olimpdən enərək günahkarları məhv etməyə başladı. Qoşunların yerləşdiyi hər tərəfdə ölülərin yandırıldığı tonqallar alovlandı.

Apollonun hücumu doqquz gün çəkdi. İlahə Hera axeylilərin qırılmasına dözə bilmirdi. O, sərkərdə Axillesin ağlına saldı ki, axeyliləri məşvərətə yığsın. Axilles onun göstərişinə əməl etdi. Hamı toplaşan kimi Axilles dedi:

− Özün görürsən, Aqamemnon, adamlarımız müharibədən və bəladan qırılır. Biz gərək kahinlərdən Apollonun bizə nəyə görə qəzəbləndiyini soruşaq. Bəlkə, verdiyimiz andı yerinə yetirməmişik, ya da qurban kəsməyi unutmuşuq?

Axilles bunu deyən kimi döyüşçülərin arasından Kalxas irəli çıxdı. Müdrik Kalxas yuxuları və baş verən naməlum hadisələri yoza bilirdi. O, üzünü Axillesə tutub dedi:

− Hökmdar Axilles! Sən Apollonun qəzəbinin səbəbini bilmək istəyirsən. Mən bunu deyərəm, lakin sən məni istər sözünlə, istər silahınla Aqamemnonun qəzəbindən qorumağa söz verməlisən.

Axilles ona o dəqiqə cavab verdi:

− Sənin sitayiş etdiyin Apollona and içirəm: nə qədər ki mən sağam, axeylilərin arasından heç kəs, hətta adını çəkdiyin Aqamemnonun özü də sənə əl qaldıra bilməz.

Kalxas Axillesin sözlərini eşidib ürəkləndi və dedi:

− Apollon sizə nə anda, nə də qurbana görə qəzəblənib, onun qəzəbinin səbəbi Aqamemnonun kahin Hrisi qovması və qızını ona qaytarmamasıdır. Apollon ona görə bizə bəla göndərib, hələ bundan sonra da bəlalar göndərəcək. Lakin qız atasının yanına hec bir xərac alınmadan buraxılsa və Apollonun şərəfinə yüz baş inək qurban kəsilsə, onda ilah bizim günahımızdan keçər.

Kalxas bunu deyib yerinə əyləşən kimi Aqamemnon ayağa qalxdı. Əsəbindən titrəyir, sinəsindəki qara ürəyi qəzəblə çırpınır, gözləri alov saçırdı. O, qəzəblə Kalxasa baxıb dedi:

− Ey bəla baxıcısı, hələ bir dəfə mənə xoş xəbər verməmisən! Nə xoş söz deyərsən, nə xoş əməl edərsən. İndi də deyirsən ki, guya Apollon Hrisin qızını azad etmədiyim üçün qəzəblənib. Hamınız bilirsiniz ki, o mənim qənimətimdir. Lakin indi ki iş belə gətirib, onda mən onu qaytararam, çünki xalqımın ölümünü görmək istəmirəm. Amma əvəzində siz mənə başqa bəxşiş verməlisiniz. Axı hamınız görürsünüz ki, qənimətim əlimdən gedir. Təkcə mən qənimətsiz qalsam, haqsızlıq olar.

Axilles ona cavab verdi:

− Ey şöhrətindən qürurlanmış Aqamemnon, sən sərvət hərisisən. Sadə axeylilər sənin üçün bəxşişi haradan tapsın? Talan olunmuş şəhərlərdən əldə etdiklərimizi bölüşdürmüşük. Camaata verilənləri geri almaq eyibdir! Sən gəl ilahı razı salmaq üçün qızı atasına qaytar. Troyanı ələ keçirəndən sonra isə biz sənə onun üç-dörd qatını qaytararıq.

Bu sözlərin cavabında Aqamemnon hirslənib dedi:

− Axilles, şücaətdə ilahlara bərabər olsan da, hiyləgərlik edib məni aldada bilməzsən. İstəyirsən ki, özünün qənimətin olsun, mən isə əliboş qalıb sakit oturum? Yox, axeylilər mənə dəyərdə o qızdan geri qalmayan bir bəxşiş verməlidirlər. Verməsəniz, onda öz əllərimlə ya sənin, ya da Odisseyin qənimətini götürəcəyəm. İndi isə sizlərdən biri Hrisin qızını və qurbanlıqları gəmi ilə aparıb atasına versin, bununla da biz Apollonun ürəyini yumşaldaq.

Axilles ona baxıb qəzəblə dedi:

− Sən utanmaz, qara qəlbli hökmdarsan! Bu danışıqlarını eşidən axeylilər heç sənin əmrlərinə tabe olarlar? Heç uzun yola çıxıb düşmənlə vuruşarlar? Məgər mən troyalılarla özümçün vuruşmağa gəlmişəm? Troyalılar mənə heç bir pislik etməyiblər. Hamı buraya yalnız sənin qardaşın Menelayın tapdanmış namusunun intiqamını almaq üçün gəlib. Sən isə bunları heç hesaba da almırsan, hələ bir məni də hədələyirsən. Mən həmişə kiçik bir bəxşişlə kifayətlənmişəm. Döyüşdən dönəndə heç belə şeyləri düşünmürəm də. Lakin bu sözlərdən sonra qərarımı verdim. Doğma vətənim Ftiyaya dönürəm, sənin üçün burada sərvət artırmaq fikrim yoxdur.

Aqamemnon hirsindən coşub-daşdı:

− Qaçmaq istəyəni saxlamaq fikrim yoxdur. Zevs özü mənə kömək olar. Hökmdarlar içində ən çox sənə nifrət edirəm, Axilles. İşin-gücün yalnız döyüşmək, dalaşmaqdır. Cəsarətinlə şöhrət tapmısan, amma bu, ilahların vergisidir. İndi isə deyirəm ki, mən Hrisin qızını gəmi ilə geri göndərəcəyəm, amma əvəzində sənin qənimətin olan Briseidanı götürəcəyəm. Mən hökmdarlıqda səndən daha ucayam. Bunu edəcəyəm ki, bir də heç kəs özünü mənə tay bilməsin!

Bu sözləri eşidən Axilles qəzəbindən nə edəcəyini bilmədi. O, qılıncını yavaş-yavaş çıxarırdı. Bunu görən Hera onu sakitləşdirmək üçün Afinanı Axillesin yanına göndərdi. Afina digərlərinə görünmədən Axillesin saçlarından tutub onu saxladı, Axilles geri çevrilib onu gördü. Afinanın gözləri alovlanırdı. Axilles üzünü ona tutub dedi:

− İlahə, niyə Olimpdən bura enmisən? Yoxsa Aqamemnonun həyasızlığını görmək istəyirdin? Elə indi onun canını alacağam.

Afina Axillesə belə cavab verdi:

− Sənin qəzəbini yatırmağa gəlmişəm. Məni Hera göndərib. O, sizin ikinizi də eyni dərəcədə sevir və qoruyur. Bu davanı bitir, Axilles, əlini qılınca atma. Sənə söz verirəm, çox keçməz, sənə edilən bu haqsızlığın əvəzi üçqat bəxşişlə ödənər.

Axilles ona baş əydi:

− Afina, qəzəbim məni nə qədər yandırıb-yaxsa da, sənə tabe olacağam.

Axilles qılıncını qınına qoyub ilahəyə itaət etdi. Afina isə Olimpə döndü. Lakin Axilles yenə Aqamemnona qəzəblə dedi:

− Ey qorxaq, indiyədək bir dəfə də olsun açıq döyüşdə döyüşməmisən. Bacardığın yalnız başqalarının qənimətini oğurlamaqdır. Amma sənə bu gün and içirəm ki, gün gələcək, bütün axeylilərin mənə ehtiyacı olacaq, adamların Hektorun əlində qırılanda mənə qarşı necə böyük səhv etdiyini anlayacaqsan.

İki qəzəbli hökmdarı sakitləşdirmək üçün müdrik Nestor ayağa qalxıb dedi:

− İlahlar! Axeylilərə böyük bədbəxtlik üz verib. Aqamemnon və Axilles, sizin bu davanızdan xəbər tutanda Priam və onun nəsli bayram edəcək, troyalılar müharibəyə ruhlanacaq! Sizdən əvvəl bir çox sərkərdələrə məsləhət vermişəm, onlar hər zaman məni dinləyiblər. Heç vaxt sözümü yerə salmayıblar. İndi də, Aqamemnon, üzümü sənə tuturam! Axillesin əlindən qızı alma, qızı ona axeylilər bəxşiş kimi veriblər. Sən isə, Axilles, qüdrətli hökmdarla söz güləşdirmə. Səni dünyaya ilahə gətirib, amma yenə də ən güclü hökmdara tabe ol.

Aqamemnon dilləndi:

− Sən hər şeyə ədalətlə yanaşırsan, müdrik qoca. Amma bu adam məndən üstün olmaq iddiasındadır. İlahların onu cəsarətli yaratması mənim üzümə ağ olması üçün səbəb deyil.

Axilles Aqamemnonun sözünü yarımçıq qoydu:

− Sənin hər istəyinə itaət etsəydim, onda adımı gərək ya qorxaq, ya da yaltaq qoyaydılar. Bunu başqalarından tələb et, mənə isə əmr vermə! Sənə bir şey də deyəcəyəm: mən əsarətimdə olan qıza görə nə səninlə, nə də başqasıyla vuruşacağam. Amma digər sərvətimdən heç nə ala bilməyəcəksən.

Axeylilərin məşvərəti beləcə bitdi. Aqamemnon yüngül gəmi seçib Hrisin qızını ona mindirdi və Apollona nəzirlər qoydu. Odissey qızı atasına qaytarmaq üçün iyirmi avarçəkənlə açıq dənizə çıxdı. Sahildə qalanlar isə qurbanlar kəsir, Apollonun şərəfinə müqəddəs tonqallar qalayırdılar.

Aqamemnonun qəzəbi isə keçmirdi. Carçıları çağırtdırıb dedi:

− Axillesin yanına gedin və Briseidanı mənə gətirin. Verməzsə, özüm oraya gedib onu peşman edəcəyəm.

Carçılar yola düşdülər. Amma Axillesin yanına çatanda nə deyəcəklərini bilmədilər. Axilles onları görən kimi dedi:

− Salam, carçılar. Yaxın gəlin. Sizin heç nədə günahınız yoxdur. Aqamemnon sizi Briseidanı aparmağa göndərib. Əziz dostum Patrokl, get Briseidanı onlara ver. Ancaq ilahların və insanların qarşısında verdiyim andın şahidi olun: axeylilərin döyüşdə ən çətin anında lazım olarsam, mənə heç arxayın olmasınlar!

Patrokl dostunun sözünə əməl edib qızı onlara verdi. Carçılar qızı götürüb getdikdən sonra kövrəlmiş Axilles dənizin sahilində oturdu. Əlini köpüklənən dalğalara uzadıb anasını səslədi:

− Ana! Sənin məni dünyaya qısaömürlü gətirdiyini bilən Zevs mənə şöhrət dolu həyat bəxş etməli deyildimi? Amma o mənim namusumu qorumadı. Öz hökmranlığı ilə lovğalanan Aqamemnon mənim namusuma toxundu, bəxşişimi əlimdən aldı, indi də ona ağalıq edir.

Onu eşidən ilahə Fetida dənizin dərinliyindən bulud kimi çıxdı, sevimli oğlunun yanında əyləşib onu sığalladı. Axilles baş verənləri anasına danışdıqdan sonra yalvardı:

− Nə olar, ana, mənə kömək et! Özün mənə danışmışdın, bir zamanlar digər ilahlar Zevsə qarşı çıxanda sən onun köməyinə çatmışdın. Zevs sənin bu yaxşılığını unutmuş olmaz. Zevsə yalvar, etdiyin o yaxşılığının əvəzində mənə kömək etsin.

İlahə Fetida Axillesə dedi:

− Mən səni dünyaya gətirib ona görə böyütməmişəm ki, indi səni bu cür alçaltsınlar. Onsuz da ömrün qısa olacaq, heç olmasa, onu şən və firavan yaşayaydın. Heç narahat olma, Zevsin yanına gedib, sənə görə ayaqlarına düşüb yalvaracağam. Zevs indi digər ilahlarla birlikdə Okeanın uzaq sahillərindədir, on iki gündən sonra dönəcək. Onda danışacağam onunla. Sən isə bu müddətdə müharibəyə getmə, öz gəmilərində qal!

Sözünü deyib Fetida sulara qərq oldu. Həmin vaxt isə Odissey Hrisin qızını atasına çatdırdı. Qoca kahin qızını qucaqladı, sonra da əllərini göyə qaldırıb Apollona dua etdi: “Ey Apollon, sən səsimi eşitdin, axeylilərə bəla verdin, indi də üzünü məndən çevirmə, qocanın yalvarışlarını eşit. Axeyliləri bəladan qurtar”.

Apollon Hrisin yalvarışlarını eşitdi, onun şərəfinə kəsilmiş qurbanları qəbul etdi və axeylilərin günahından keçdi.

Fetida isə Zevsin Olimpə dönməsini gözləyib onun yanına getdi və ayaqlarına düşüb oğlu üçün yalvardı: “İlahların atası, əgər nə vaxtsa sənə köməyim dəyibsə, ya da işinə yaramışamsa, bunun əvəzində oğluma kömək et. Aqamemnon onun xətrinə dəyib, hamının yanında hörmətdən salıb. Oğlumun intiqamını al!”

Zevs Fetidaya söz verdi ki, Axillesə kömək edəcək və axeyliləri cəzalandıracaq.